LỐI ĐẠO THÊNH THANG
ĐẠO là con đường hứa hẹn dẫn đắt con người tới đời sống có hạnh phúc chân thật. Bạn có thể chọn lựa con đường mình theo dưới nhiều hình tướng tùy theo nguyện ước cho phù hợp chính tự thân mình. Thường thì các bạn trẻ nghe nói tới ĐẠO là phải đi ngay vào chùa hay nhà thờ, bắt buộc phải cạo đầu xuống tóc đi tu, hay chí ít cũng phải cúc cung lễ bái một đấng thần linh vô hình nào đó mới được học đạo. Không phải vậy, đạo chỉ đơn giản là lối sống hiệu quả, lợi mình, lợi người thành đạt một tình yêu và có cuộc sống hạnh phúc chân thật.
Chúng ta thường bị cuốn hút theo các xu hướng thời cuộc, mình không thực chọn lựa theo tâm nguyện sâu sắc của mình đường hướng sống tối ưu. Sao mình không là một đóa sen thơm ngát giữa bùn lầy? Sao mình không là điểm tựa cho chính mình và mọi người?
Bạn phải làm giàu chính bạn bằng những phẩm chất cao đẹp: tự trọng, khiêm cung, từ ái, nhiệt huyết, … trước khi làm giàu và tìm kiếm quyền lực chi phối gia đình và xã hội.
Với một người có tâm nguyện lành bạn đã đóng góp sâu sắc cho nền hòa bình thế giới. Cơ sở của thiện tâm, thiện chí là cơ sở của đạo vậy. Bây giờ bạn chỉ còn mỗi việc làm phát triển mầm mống tốt đẹp đó lên nên bạn cần phải trải nghiệm để rút ra bài học: làm gì để gìn giữ mình có đời sống tốt đẹp, làm gì để giúp người sống đời xứng đáng?
Trong bạn sẽ có một bậc Thầy soi sáng cho bạn có trí sáng suốt để bạn chọn lựa đúng mực con đường hạnh phúc cho chính mình.
Bạn có thể kiểm chứng theo những ý tưởng thi ca dưới đây.
道
無 常 本 三 界
我 願 作 白 蓮
貪 執 是 幽 獄
慈 憫 開 光 道
長 夜 洛 名 財
夢 消 見 圓 容
生 死 喜 無 常
慈 心 是 金 崗
ĐẠO
1) Vô thường bản tam giới
Ngã nguyện tác bạch liên
2) Tham chấp thị u ngục
Từ mẫn khai quang đạo
3) Trường dạ lạc danh tài
Mộng tiêu kiến viên dung
4) Sinh tử hỷ vô thường
Từ tâm thị kim cang
Dịch nghĩa:
CON ĐƯỜNG THÊNH THANG
1) Vô thường sống chết là bản chất của 3 thế giới
(dục giới, sắc giới, vô sắc giới)
Xin nguyện được làm một đóa sen trắng tỏa sắc hương
2) Tham lam bảo thủ là tự xây ngục tối cho ta
Yêu thương rộng lớn là mở cửa con đường sáng soi
3) Danh tài làm cho ta lạc lối đêm dài vô tận
Mộng tan tỉnh ra thấy được vạn vật đủ đầy sung túc
4) Vui vẻ với lẽ sống chết vô thường của cuộc đời
Tâm từ chính là gươm báu chặt đứt luân hồi
Dịch thơ:
CON ĐƯỜNG THÊNH THANG
1) Trần gian chìm nổi vui buồn
Đạo là sen nở ngát hương dâng đời
2) Ngục tù tham giận u minh
Đạo mầu thắp sáng trái tim nhân từ
3) Danh tài lạc lối đêm thâu
Sáng ra tỉnh giấc đạo mầu viên dung
4) Đời vui sống chết vô thường
Luân hồi vỡ vụn nhờ gươm đại từ
Trên đây tôi chỉ viết sơ lược để bạn trẻ dễ hình dung mà chọn lựa. Thật không dễ khi quyết định lựa chọn con đường cho mình. Nhờ nhân duyên lành tôi đã mạnh dạn tìm gặp nhiều bậc tôn túc, trưởng thượng. Khi tiếp xúc quan sát và tiếp nhận, tôi trực tiếp kiến ngộ nhiều điều từ thực tế sống động. Sau đây là một bài viết chia sẻ của một bậc tôn túc mà tôi tâm đắc, tôi nghĩ sẽ giúp bạn đi xa hơn “chân trời miên viễn” của chính mình. Nguyện cầu cho bạn vững tâm đi suốt chặng đường trăm năm gặt hái nhiều hạnh phúc chân thật.
ĐẠO là con đường hứa hẹn dẫn đắt con người tới đời sống có hạnh phúc chân thật. Bạn có thể chọn lựa con đường mình theo dưới nhiều hình tướng tùy theo nguyện ước cho phù hợp chính tự thân mình. Thường thì các bạn trẻ nghe nói tới ĐẠO là phải đi ngay vào chùa hay nhà thờ, bắt buộc phải cạo đầu xuống tóc đi tu, hay chí ít cũng phải cúc cung lễ bái một đấng thần linh vô hình nào đó mới được học đạo. Không phải vậy, đạo chỉ đơn giản là lối sống hiệu quả, lợi mình, lợi người thành đạt một tình yêu và có cuộc sống hạnh phúc chân thật.
Chúng ta thường bị cuốn hút theo các xu hướng thời cuộc, mình không thực chọn lựa theo tâm nguyện sâu sắc của mình đường hướng sống tối ưu. Sao mình không là một đóa sen thơm ngát giữa bùn lầy? Sao mình không là điểm tựa cho chính mình và mọi người?
Bạn phải làm giàu chính bạn bằng những phẩm chất cao đẹp: tự trọng, khiêm cung, từ ái, nhiệt huyết, … trước khi làm giàu và tìm kiếm quyền lực chi phối gia đình và xã hội.
Với một người có tâm nguyện lành bạn đã đóng góp sâu sắc cho nền hòa bình thế giới. Cơ sở của thiện tâm, thiện chí là cơ sở của đạo vậy. Bây giờ bạn chỉ còn mỗi việc làm phát triển mầm mống tốt đẹp đó lên nên bạn cần phải trải nghiệm để rút ra bài học: làm gì để gìn giữ mình có đời sống tốt đẹp, làm gì để giúp người sống đời xứng đáng?
Trong bạn sẽ có một bậc Thầy soi sáng cho bạn có trí sáng suốt để bạn chọn lựa đúng mực con đường hạnh phúc cho chính mình.
Bạn có thể kiểm chứng theo những ý tưởng thi ca dưới đây.
道
無 常 本 三 界
我 願 作 白 蓮
貪 執 是 幽 獄
慈 憫 開 光 道
長 夜 洛 名 財
夢 消 見 圓 容
生 死 喜 無 常
慈 心 是 金 崗
ĐẠO
1) Vô thường bản tam giới
Ngã nguyện tác bạch liên
2) Tham chấp thị u ngục
Từ mẫn khai quang đạo
3) Trường dạ lạc danh tài
Mộng tiêu kiến viên dung
4) Sinh tử hỷ vô thường
Từ tâm thị kim cang
Dịch nghĩa:
CON ĐƯỜNG THÊNH THANG
1) Vô thường sống chết là bản chất của 3 thế giới
(dục giới, sắc giới, vô sắc giới)
Xin nguyện được làm một đóa sen trắng tỏa sắc hương
2) Tham lam bảo thủ là tự xây ngục tối cho ta
Yêu thương rộng lớn là mở cửa con đường sáng soi
3) Danh tài làm cho ta lạc lối đêm dài vô tận
Mộng tan tỉnh ra thấy được vạn vật đủ đầy sung túc
4) Vui vẻ với lẽ sống chết vô thường của cuộc đời
Tâm từ chính là gươm báu chặt đứt luân hồi
Dịch thơ:
CON ĐƯỜNG THÊNH THANG
1) Trần gian chìm nổi vui buồn
Đạo là sen nở ngát hương dâng đời
2) Ngục tù tham giận u minh
Đạo mầu thắp sáng trái tim nhân từ
3) Danh tài lạc lối đêm thâu
Sáng ra tỉnh giấc đạo mầu viên dung
4) Đời vui sống chết vô thường
Luân hồi vỡ vụn nhờ gươm đại từ
Trên đây tôi chỉ viết sơ lược để bạn trẻ dễ hình dung mà chọn lựa. Thật không dễ khi quyết định lựa chọn con đường cho mình. Nhờ nhân duyên lành tôi đã mạnh dạn tìm gặp nhiều bậc tôn túc, trưởng thượng. Khi tiếp xúc quan sát và tiếp nhận, tôi trực tiếp kiến ngộ nhiều điều từ thực tế sống động. Sau đây là một bài viết chia sẻ của một bậc tôn túc mà tôi tâm đắc, tôi nghĩ sẽ giúp bạn đi xa hơn “chân trời miên viễn” của chính mình. Nguyện cầu cho bạn vững tâm đi suốt chặng đường trăm năm gặt hái nhiều hạnh phúc chân thật.
AL-HDB
ĐẠO LÀ GÌ
Tôi bắt đầu đến với Ðạo Phật vào lúc
15 tuổi, nhân dịp lên chùa làm lễ cầu siêu cho ông nội tôi. Rồi từ đó tôi mua
sách Phật đọc thường xuyên và thấy thấm thía làm sao. Năm 23 tuổi vào chùa đi
tu, tôi tự nhủ thầm phải làm sao giác ngộ giải thoát ngay trong đời này, cố
gắng noi theo gương của chư Tổ thuở xưa. Ôi, sơ tâm vào Ðạo bao giờ cũng ngây
thơ và dễ thương. Nhờ đó nên tôi đã hăng say phục vụ chúng sinh (vì phục vụ
chúng sinh là cúng dường mười phương chư Phật), hăng say học Ðạo, tranh đua
cùng với huynh đệ. Sau một thời gian học những nghi thức cúng kiến, ứng phú căn
bản của một Thầy tu cùng những giáo lý phổ thông để có thể hướng dẫn cho Phật
tử hàng tuần, tôi vẫn cảm thấy mình còn thiếu nhiều hiểu biết, nên tôi đã lên
đảnh lễ Thầy Tổ xin phép rời chùa, rời đại chúng ra đi tầm Sư học Ðạo thêm.
Trong thời gian lang thang tầm Ðạo
sống đời du Tăng nay đây mai đó, tôi đã gặp nhiều điều mâu thuẫn và vô lý trong
cộng đồng tôn giáo. Từ đó tôi phân vân giữa hai phản ứng: hoặc mặc kệ làm ngơ,
mạnh ai nấy sống, khéo tu thì nổi vụng tu thì chìm; hoặc nói lên cảm nghĩ của
mình. Năm 1987 trong quyển Thiền Tứ Niệm Xứ tôi đã phát biểu cái nhìn của mình
và đã bị một số quý Thầy không ưa. Thấy sự phản ứng đó nên những quyển sách sau
tôi viết trong phạm vi dịch thuật hoặc khuyên răn Phật tử cách thức tu hành.
Ở đời có hai hạng người: hạng thứ
nhất luôn luôn tìm hiểu và đặt câu hỏi về ý nghĩa của cuộc đời; hạng thứ hai
không muốn suy nghĩ gì cả, chỉ muốn sống như những đàn cừu, đi làm, ăn no ngủ
kỹ, vui chơi theo dòng đời. Người đời làm sao ta làm vậy.
Hạng thứ nhất rất ít, đó là những nhà
cách mạng, tiên tri, giáo chủ, bác học... Hạng thứ hai là đa số quần chúng, từ
giàu sang tỷ phú cho đến nghèo hèn ăn xin, từ chủ hãng giám đốc cho tới nhân
viên, cu li. Tất cả những người chạy theo tiền bạc, sắc đẹp, danh vọng, tham
lam ích kỷ. Không bao giờ tự hỏi tại sao ta sinh ra ở đời, để làm gì, v.v...
Ðức Phật là một nhà cách mạng, ngài
đã không thỏa mãn với những giáo điều cổ truyền bà la môn nên đã tự mình tìm ra
một Ðạo lý mới. Ngài cũng cách mạng chống lại sự phân chia giai cấp của xã hội
Ấn thời bấy giờ.
Trong quá trình lịch sử, nếu ta để ý,
bao giờ cũng có những cuộc cách mạng sau một thời gian chìm đắm của nhân loại
trong cơn mê ngủ. Nhưng rồi những cuộc cách mạng kia cũng không thoát khỏi luật
vô thường, nó chỉ làm cho con người bừng tỉnh một thời gian, thay đổi tư tưởng
và lối sống, rồi từ từ chính nó cũng bị đưa vào một lề lối nề nếp khiến cho các
thế hệ sau lại tiếp tục chìm đắm trong những truyền thống cổ hủ và bảo thủ.
Trở về cá nhân tôi, từ lúc đến với
Ðạo Phật, tôi đã nuôi một lý tưởng giải thoát như bao nhiêu người khác. Ðịnh
sau khi tu học một thời gian, sẽ xin phép Bổn Sư đi tìm một nơi thanh vắng nhập
thất tịnh tu. Ngày ngày hai thời công phu, trì tụng thêm các kinh khác như Kim
Cang, Pháp Hoa, Niết Bàn, v.v... Quyết xa lánh thế tục, tham thiền nhập định để
mau giác ngộ. Nhưng trời xui đất khiến làm sao, càng tu lại thấy mình càng dốt,
cần phải tham cầu học hỏi thêm, vì có nhiều điều khúc mắc chưa thông làm sao an
nhiên tham thiền nhập định hoặc tụng kinh trì chú suốt ngày suốt đêm được. Do
đó thay vì ở yên nơi am vắng tịnh tu, tôi lại xách gói đi tầm Sư học Ðạo, khiến
cho huynh đệ rủa thầm là tu hành gì mà cứ xách gói đi ta bà, không chịu ở một
chỗ tụng niệm như mọi người, không chịu hoằng pháp lợi sinh, xây chùa lập hội,
v.v...
Trong lúc làm du Tăng tầm Sư học Ðạo,
tôi đã viết vài ba quyển sách chia xẻ kiến thức với bạn đạo. Riêng lần này, tôi
không viết theo thứ lớp mạch lạc như những lần trước mà tôi để mặc tư tưởng
mình, nhớ điều gì viết điều đó, lẫn lộn hồi ký và giáo lý.
Cũng cần nhắc bạn một điều, xin đừng
cho những gì trong đây là chân lý. Vì đến bây giờ, chính tôi cũng không chắc là
mình có tu đúng với Ðạo Phật hay không, hay là tu theo Ðạo gì mà tôi chưa biết
tên. Xin để bạn đọc đặt tên cho Ðạo này sau khi đọc hết tập sách.
Ðạo Gì?
Trước kia, khi nói đến Phật, tôi chỉ
liên tưởng đến hình ảnh của Phật Thích Ca. Và mỗi khi tôi mong hay nguyện thành
Phật thì tôi ao ước mình sẽ trở thành y hệt như Phật Thích Ca. Ðến khi tôi theo
học với các Lạt Ma Tây Tạng, họ dạy rằng các vị Lạt Ma cao cấp như Rinpoché,
Tulku đều là Phật. Những lúc đó tôi thường ấm ức trong lòng và nhiều lúc tôi
cãi, nói rằng đức Phật có 32 tướng tốt, 80 vẻ đẹp, trái tai dài xuống cổ, tay
dài tới gối, v.v.... Sao các vị Lama Rinpoché (Phật) kia hình tướng bình
thường, chả có gì đặc sắc mà cứ gọi họ là Phật?
Cứ thế tôi tranh luận, cãi lý với các
bạn đồng tu. Gyalwa Karmapa thứ 16, tổ của phái Kagyupa, trước khi mất đã ấn
chứng rằng Lama Guendune Rinpoché là người chứng được trạng thái Dorjé Chang,
tức chứng ngộ hay đạt được Phật tánh và đệ tử của Lama Guendune thường gọi ngài
là Phật (Boudhha). Ðến khi tôi theo học với ngài ba năm thì hỡi ôi, tôi thấy
ngài chả có gì là Phật theo kinh sách Ðại thừa mà tôi đã học. Ngài cười giỡn
như người thường và có nhiều câu hỏi ngài trả lời là ngài không biết. Ðối với
tôi, Phật là nhất thiết trí, cái gì cũng biết hết, nhất là thấy được những ý
nghĩ trong đầu tôi (tha tâm
thông), hay là thấy được những kiếp trước của tôi (túc mạng thông). Vậy mà khi
tôi hỏi những việc đó, ngài bảo không biết, làm tôi chán nản thất vọng. Chỉ
được một điều an ủi là ngài rất từ bi. Nhưng có một lần chúng tôi thấy ngài nổi
cơn thịnh nộ, la hét dữ tợn. Lần đó tôi cũng hoang mang đặt câu hỏi, Rinpoché
từ bi như vậy mà hãy còn sân, chắc ngài chỉ là Bồ tát thôi chứ chưa hẳn là Phật.
Cứ thế mà tôi xét đoán, nghi ngờ ngài
là Phật hay không là Phật. Mãi đến khi tôi rời ngài và ba năm sau tôi mới hiểu
được và công nhận ngài là người đã giác ngộ.
Phật của mỗi người mỗi khác, mỗi
người sẽ hình dung ông Phật của mình tùy theo phong tục tập quán, văn hóa
truyền thống của mình. Nhưng chính những quan niệm hay khái niệm về Phật này sẽ
khiến mình không bao giờ thấy được Phật. Vì ông Phật tự thân không bao giờ
giống như ông Phật mà ý thức mình đã từng mơ tưởng.
Càng cố gắng giảng giải, nói Phật là
thế này, thế nọ, là tánh giác, là chánh niệm hay là bất cứ cái gì đi nữa cũng
không tránh khỏi đưa người vào sự mắc kẹt. Chỉ khi nào những khái niệm về Phật
bị sụp đổ thì may ra lúc đó ta mới thấy được hay hiểu được Phật, và khi đó cái
chữ Phật hay danh từ Phật không còn là vấn đề, gọi nó là gì cũng được. Tôi nhắc
lại, khái niệm Phật cần phải sụp đổ, sụp đổ chứ không phải bỏ qua. Qua kinh
nghiệm của tôi, chữ sụp đổ rất quan trọng, vì phải trải qua một lần gây dựng,
tôn sùng, bám víu, nâng niu cái lâu đài bằng sắt của mình cho đến khi chính
mình trở thành tù nhân của lâu đài. Lúc đó bị rơi vào cơn khủng hoảng, ta vùng
vẫy đập phá tìm cách thoát thân, nhưng những bức tường khái niệm kia do chính
ta xây quá kiên cố, kiên cố để bảo đảm sự an toàn. Rồi nhờ một nhân duyên nào
đó, một hoàn cảnh nào đó, hay là trời xui đất khiến, cái lâu đài kia sụp đổ, ta
thấy lại bầu trời tự do, bao la bát ngát. Bầu trời kia từ xưa đến nay vẫn thế,
có bao giờ mất đi đâu. Tôi đã mải mê tìm Phật trong những bộ luận như Ðại Trí
Ðộ luận, Trung Quán luận, vì tác giả là tổ Long Thọ, một vị tổ lớn, một Ðại
luận sư, nếu không học những bộ luận như vậy thì không xứng đáng là một thầy tu
trí thức. Trong những bộ đại luận như thế, đức Phật thường được miêu tả một
cách thần thánh hóa và lý tưởng hóa, đức Phật có những thần lực như thế này,
như thế kia. Nhìn lại các thầy tu khác, tôi thấy chả có ai xứng đáng là Phật
cả, và đương nhiên tâm ngã mạn của tôi nổi lên. Thật là nguy hiểm.
Một người giác ngộ tự tánh của mình,
không nhất thiết phải có một tư cách gì đặc biệt, khắc thường cả.
Một người giác ngộ rồi có thể trở
thành một đạo sư, một tổ sư, hay một gã ăn mày, một người thợ mộc, một tướng
lãnh vv... Việc làm của họ vượt ngoài những khuôn khổ cố định cứng ngắc của ý
thức bình thường. Việc làm của họ có thể gọi là 'Xứng Tánh Tác Phật Sự'. Một
khi thuận theo tự tánh mà sống thì làm việc gì cũng là Phật sự hết, ngay cả
những việc mà ta quen gọi là bất tịnh như đánh răng, xúc miệng, đi tiêu, đi
tiểu cũng đều là Phật sự.
Một người giác ngộ rồi có thể đi đứng
thong thả, chậm rãi, chánh niệm, nhưng cũng có thể chạy hùng hục, vội vàng, hấp
tấp. Có người luôn mỉm cười từ bi, nhưng cũng có người cau có khó chịu. Lịch sử
Thiền tông đã cho chúng ta thấy đủ loại tư cách khác nhau của các Thiền sư giác
ngộ.
Người mới tu rất cần nương vào những khái niệm có sẵn của
truyền thống để tiến bước. Và đến một lúc nào đó thì phải vượt qua tất cả những
khái niệm. Ðiều này có vẻ mâu thuẫn nhưng cũng là lẽ đương nhiên. Thiền sư Lâm
Tế có nói: 'Nếu ông không có gậy, ta sẽ cho ông một cây gậy. Nếu ông có gậy thì
ta đoạt lấy của ông'. Khi bám víu vào một giáo lý, một khái niệm nào đó, cho nó
là chân lý thì ta không thể thấy chân lý được nữa. Bởi vì không có một chân lý
duy nhất mà có nhiều chân lý.
Thí dụ người tu Tịnh Ðộ thì cho giáo
lý Tịnh Ðộ là hay nhất, đúng nhất. Nhưng không có giáo lý hay nhất và đúng
nhất. Vì hay nhất, đúng nhất đối với Ai? Chỉ có giáo lý thích hợp với mình
trong một thời gian và hoàn cảnh nào đó.
Giống như việc uống thuốc và đi ăn
nhà hàng. Người bị nhức đầu uống thuốc Aspirine thì thấy dễ chịu rồi đi đâu
cũng mang theo Aspirine trên mình, gặp ai cũng khoe là thuốc Aspirine tốt, uống
vào dễ chịu, bớt đau ngay. Nhưng nếu gặp người đau bao tử mà đưa cho họ
Aspirine thì hỏng bét, vì Aspirine sẽ làm lở bao tử và làm họ đau hơn.
Ði ăn nhà hàng cũng vậy, người thích
ăn món này, người thích ăn món kia. Ngay cả khi ăn cùng một món, người này bảo
nên cho nhiều dấm vào mới ngon, nhưng đối với người khác thì phải cho nhiều ớt
vào mới ngon. Vậy thế nào mới thật là ngon? Mà ngon là ngon đối với ai chứ?
Chúng ta cần phải ý thức điều này và không nên bắt ép người khác phải theo ý
mình.
Ðối với các Ðạo sư và quý thầy cũng
vậy. Không có thầy nào hay nhất, giỏi nhất. Hay nhất, giỏi nhất là dựa trên
tiêu chuẩn nào? Của ai?
Ðức Dalai Lama, mỗi lần ghé qua Pháp,
trong những buổi giảng công cộng, ngài đều nhấn mạnh: 'nền tảng của tất cả đạo
giáo là tình thương và lòng vị
tha, sự khoan dung và tôn trọng kẻ khác. Bao nhiêu chiến tranh trên thế giới
đều bắt nguồn từ sự ích kỷ, cố chấp vào ý kiến của mình cho là đúng và muốn kẻ
khác phải tuân theo.
Ðạo Phật là một Ðạo giác ngộ, giải
thoát. Nhưng giác ngộ là giác ngộ cái gì? Giải thoát ai? Giác là biết nhưng
biết cái gì? Ngộ là nhận ra, nhưng nhận ra cái gì chứ? Giải là mở là gỡ ra,
nhưng gỡ cái gì? Thoát là vượt khỏi sự trói buộc, nhưng cái gì trói buộc và
trói buộc ai? Bốn chữ giác ngộ giải thoát chúng ta vẫn thường dùng nhưng bạn
đọc có bao giờ tự hỏi mình chưa?
Bạn muốn giác ngộ cái gì? Chắc bạn
muốn giác ngộ như Ðức Phật Thích Ca khi xưa phải không? Nhưng Ðức Phật khi xưa
đã giác ngộ cái gì?
Ðức Phật biết và nhận ra đời là bể
khổ. Ðiều này chắc bạn đã biết và nhận ra rồi. Vậy bạn muốn giác ngộ cái gì hơn?
Ðức Phật biết và nhận ra nguyên nhân
đưa đến khổ đau mà danh từ Phật Giáo gọi là Tập Ðế. Ðiều này chắc bạn cũng đã
biết rồi, không nhiều thì ít. Nguyên nhân của đau khổ là tam độc tham sân si,
hoặc thập triền thập sử... Vậy bạn muốn giác ngộ cái gì hơn nữa?
Ðức Phật biết và nhận ra Niết Bàn là
trạng thái an vui tịch tĩnh không còn bóng dáng của khổ đau. Ðiều này chắc bạn
cũng biết rồi, nhưng chắc bạn chưa chứng được Niết Bàn phải không? Vậy bạn phải
làm gì để chứng Niết Bàn?
Ðức Phật biết và nhận ra con đường
dẫn đến Niết Bàn (Ðạo Ðế). Ðiều này chắc bạn cũng biết rồi, Ðạo Ðế gồm 37 phẩm
trợ đạo: Tứ Niệm Xứ, Tứ Chánh Cần, Tứ Như Ý Túc, Ngũ Căn, Ngũ Lực, Thất Bồ Ðề
Phần, Bát Chánh Ðạo. Vậy bạn đang đi trên con đường nào dẫn đến Niết Bàn?
Tóm lại, bốn điều trên (Tứ Diệu Ðế)
là điều mà Phật đã giác ngộ, bạn cũng đã biết, vậy bạn muốn giác ngộ cái gì hơn
nữa?
Tứ Diệu Ðế là giáo lý căn bản của Ðạo
Phật hầu như ai cũng biết. Vậy chúng ta giác ngộ rồi phải không? Chắc bạn sẽ
trả lời là không. Vậy bạn còn thiếu cái gì nữa mà chưa giác ngộ?
Tất cả những gì Phật biết, ngài đã
dạy lại cho chúng ta trong kinh điển rồi, ngài đâu có dấu diếm điều gì. Vậy
chúng ta chỉ việc y theo kinh điển mà tu hành thì chắc sẽ thành Phật. Nhưng khổ
nỗi, tham cứu kinh điển đâu phải chuyện dễ. Nào kinh Tiểu Thừa, kinh Ðại Thừa,
Hiển Giáo, Mật Giáo, Tiệm Giáo, Ðốn Giáo, v.v...
Trong các kinh Ðại Thừa lại có các
kinh được xem là vua trong các kinh. Nếu chỉ có một vua thôi thì còn đỡ, đàng
này có đến mấy ông vua, làm sao biết vua nào là vua lớn nhất?
Thói thường ai mà chả thích làm quen
với vua, vì quen vua thì được hưởng nhiều đặc ân. Bởi vậy đa số đi tìm những
kinh lớn, vua trong các kinh như Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, Kim Cang, v.v... để trì
để tụng. Nhưng tụng nhiều để được phước hay để giác ngộ? Mà giác ngộ cái gì?
Ðược phước cho ai chứ? Cho cái Ta điên đảo, ích kỷ chăng? Hay cho chúng sinh?
Mà ta có biết chúng sinh là ai không, hay là chỉ biết đến cái Ta, cái của Ta,
con Ta, vợ Ta, nhà Ta, chùa Ta, Phật tử của Ta?
Tuy vậy chưa đến nỗi tệ lắm vì còn có
một số khác trí huệ thông minh hơn, biết đi nghe giảng kinh, sưu tầm băng kinh
của Hoà Thượng này, Thượng Tọa nọ, cho là mình hiểu kinh lớn rồi nhìn người
khác bằng nửa con mắt. Kinh Phật chỉ là phương tiện, không phải là chân lý, chỉ
là ngón tay chỉ mặt trăng chứ không phải mặt trăng. Vậy mà đa số đều cho là
mình hiểu kinh Phật hơn kẻ khác rồi sinh ra ngã mạn khinh người. Học Kinh, tụng
Kinh như vậy có đưa đến giác ngộ giải thoát không hay chỉ tạo thêm vô minh
phiền não?
Giác ngộ cái gì? Ðối tượng của giác
ngộ hoàn toàn tùy thuộc trình độ, căn cơ và sở thích của bạn.
Thanh Văn giác ngộ Tứ Ðế, Duyên Giác
ngộ lý Nhân Duyên, Bồ Tát giác ngộ lý như huyễn ra vào sinh tử tự tại.
Còn bạn muốn giác ngộ cái gì? Giác
ngộ bổn lai diện mục của mình chăng? Giác ngộ ông chủ hay Phật tánh? Vì bạn tu
thiền!
Hay bạn muốn giác ngộ tự tánh Di Ðà,
duy tâm Tịnh Ðộ vì bạn tu theo Tịnh Ðộ? Hay giác ngộ tức thân thành Phật theo
Mật Tông?
Nhưng nếu bạn không tu Thiền, Mật hay
Tịnh Ðộ thì bạn muốn giác ngộ cái gì? Giáo lý của Phật bao la đâu phải chỉ hạn
hẹp chung quanh mấy danh từ Phật tánh, bổn lai diện mục, Thiền, Tịnh hay Mật.
Giác ngộ cũng vậy hay nói đúng hơn là đối tượng của giác ngộ cũng bao la, đâu
cứ phải vào chùa hoặc đi tu mới có giác ngộ! Giác ngộ có thể tìm được trong
kinh này kinh nọ không? Hay cần được tìm thấy ngay trong đời sống hàng ngày?
Bạn có thấy nhiều người đi chùa hằng
bao nhiêu năm, trì kinh không biết bao nhiêu bộ mà cách đối xử còn tệ bạc hơn
những người không biết Ðạo Phật không?
Nếu đi tìm giác ngộ thì hãy xác định
lại đối tượng giác ngộ của mình. Giác ngộ cái gì? Cái đó có giúp ta sống an vui
hạnh phúc với người xung quanh không?
Bây giờ nói đến giải thoát. Ví dụ ta
bị ai bắt, trói chân trói tay, nhốt vào một căn nhà. Sau đó ta tìm cách cởi
được giây trói chạy thoát khỏi căn nhà. Khi chạy ra khỏi thì gọi là giải thoát.
Trong Kinh nói ba cõi không an, ví
như nhà lửa (tam giới vô an, du như hỏa trạch), do đó cần phải tu để cầu giải
thoát. Nhưng ai bắt ta? Ai trói ta? Trói ta bằng gì? Nhốt ta ở đâu?
Trong quyển "Vô Ngã" tôi đã
nói rõ về vấn đề này. Ở đây chỉ nói sơ lược là không ai có thể làm khổ ta ngoài
chính ta. Xưa kia Ðức Phật cũng bị ngoại đạo tìm đủ mọi cách hãm hại, mắng chửi
nhưng ngài đâu có khổ mà ngược lại vẫn an nhiên tự tại. Trời mưa, trời nắng,
người khen, kẻ chê, tất cả những cái đó chỉ là ngoại cảnh. Nếu không làm chủ
được tâm, để vọng niệm khởi lên dính mắc làm ta đau khổ, đó là lỗi tại ta, đâu
phải tại người.
Ðến chùa nghe người ta dèm pha nói
xấu mình, tại sao mình lại khóc? Bài học giải thoát ở đâu? Người kia thiếu hiểu
biết đã tự đầu độc tâm mình bằng tư tưởng xấu, tự làm nhơ miệng với lời nói
xấu. Ðâu có ăn nhằm gì đến mình, tại sao mình khóc? Phải chăng cái Ta (ngã) của
mình bị chạm tự ái? Bạn hãy đi tìm cái Ta (égo) của mình đi.
Giáo lý, Giáo điều, Giới luật
Bất cứ tôn giáo nào trên thế giới
cũng đều bắt nguồn từ một cá nhân xuất chúng, một bậc siêu nhân phát minh ra
được một chân lý hay nguyên lý nào đó. Rồi vị siêu nhân này đi rao giảng truyền
bá lại cho quần chúng, trở thành giáo chủ và những lời dạy của giáo chủ trở
thành giáo lý (doctrine).
Ðức Phật Thích Ca tương đối có đông
đệ tử nhất, 1250 vị. Chúa Giê-Su có 12 tông đồ. Mahomet giáo chủ Ðạo Hồi chỉ có
5 đệ tử lúc đầu. Lão Tử thì chỉ một mình một trâu, còn Khổng Tử thì chỉ vài
chục môn đệ bôn ba theo Thầy.
Theo tôi nghĩ, những vị giáo chủ này,
đương thời họ đâu có muốn trở thành giáo chủ hay vị thống lãnh nào mà họ chỉ
muốn chia xẻ với quần chúng tư tưởng của họ hoặc truyền bá một thông điệp nào
đó mà thôi. Và như thế giáo lý cốt chỉ để chuyên chở thông điệp (message). Nếu
không nhận được thông điệp thì giáo lý trở thành triết lý tràng giang đại hải.
Rồi hàng môn đệ về sau mỗi người hiểu một ý, sinh ra chống báng lẫn nhau. Ðể
tránh tình trạng này, họ mới cùng nhau đúc kết lại những điều căn bản của giáo
lý, lấy đó làm nền tảng bất di bất dịch, bất khả xâm phạm, không ai được quyền
sửa đổi nữa. Ðây gọi là giáo điều (dogme).
Giáo lý tuy nhiều nhưng không đáng
ngại. Giáo điều tuy ít nhưng lại nguy hiểm vì nó làm cho người ta mắc kẹt, dễ
hiểu lầm là chân lý. Giáo điều dạy chúng ta phải như thế này, phải như thế kia.
Tu hành phải ăn chay niệm Phật, phải đi chùa cúng kiến, làm công quả, nếu không
thì sẽ bị tội, v.v... Hoặc như bên Ðạo Chúa có người cho rằng nếu không đi nhà
thờ ngày chủ nhật thì chết sẽ xuống địa ngục. Hoặc bên Hồi Giáo, ai mà phạm
thượng đến Allah thì phải bị xử tử, v.v... Khi giáo điều được mọi người tin là
chân lý thì giáo điều trở thành tín điều. Tóm lại giáo điều là một loại giáo lý
đã bị đóng khung cứng ngắc.
Giới luật cũng là một loại giáo điều
trên phương diện cư xử trong đời sống hằng ngày. Trong luật Tứ Phần nói 12 năm
đầu, đức Phật chưa chế giới luật vì Tăng chúng thanh tịnh. Ðến năm thứ 13, có
những vị xuất gia sau, tu hành thiếu xót, gây ra nhiều phiền phức, lúc đó Phật
mới tùy phương tiện chế ra giới luật, tùy bệnh cho thuốc. Nhưng lại có những
người chấp thuốc thành bệnh. Thí dụ trong luật Tỳ Kheo cấm không được leo cây
cao quá đầu người, thế rồi ngày kia có vị Tỳ Kheo đi vào rừng gặp cọp dữ, hoảng
sợ bỏ chạy, bám vào cây nhưng không dám leo lên cao quá đầu vì sợ phạm giới,
nên bị cọp nhẩy lên vồ trúng ăn thịt. Các vị Tỳ Kheo khác biết chuyện về thưa
lại, đức Phật mới sửa thêm vào là trừ khi có nạn hay nhân duyên thì khai cho. Trong
giới luật có giới tánh, giới tướng, có sự khai, giá, trì, phạm. Giới luật được
chế ra tùy nhân duyên, căn cơ của đệ tử và bối cảnh xã hội đương thời. Từ lúc
thành lập Tăng đoàn cho đến khi nhập diệt, đức Phật đã chế ra 250 giới cho hàng
Tỳ Kheo trong 45 năm. Nếu đức Phật còn sống cho đến ngày nay thì chắc Tỳ Kheo
phải có ít nhất là 2500 giới.
Trong Kinh Mahaparinibbana (Ðại Bát
Niết Bàn) thuộc Trường Bộ Kinh, trước khi nhập diệt, đức Phật có nói với A-Nan,
từ nay trở đi cho phép các Tỳ Kheo tùy nghi bỏ các giới cấm nhỏ nhặt. Trong kỳ
kết tập Kinh điển lần thứ nhất, Ca Diếp đã trách A-Nan sao không hỏi lại Phật
giới nào là giới nhỏ nhặt. Và Tăng chúng lúc bấy giờ có lẽ vì kính nể Phật hoặc
không thấy giới nào là nhỏ nhặt cả nên đã giữ lại hết.
Tu hành cần phải có giới luật vì giới
luật là hàng rào giúp cho hành giả khỏi bị sa ngã. Nhưng giới luật cũng cần
được uyển chuyển, khi khai khi trì tùy theo căn cơ và bối cảnh xã hội.
Nếu bạn là một Phật tử chân chính
chắc chắn bạn cũng muốn giữ giới tinh nghiêm. Giữ giới là việc rất tốt, đáng
khen nhưng làm sao đừng rơi vào quá khích và ngã mạn.
Tôi có biết một Thầy, Thầy này chủ
trương giữ giới nghiêm khắc, khi nói chuyện với phụ nữ thì đứng xa ba thước. Lỡ
khi có cô nào đi ngang vô ý đụng vào Thầy thì liền sau đó Thầy đi thay và giặt
ngay bộ áo. Vả khi có Thầy nào vô ý nói chuyện hơi lâu với nữ Phật tử thì Thầy
này cũng tới cho hay là nói chuyện "quá giờ" rồi. Trong chùa ai nấy
đều nể và ngán Thầy vì Thầy giữ giới tinh nghiêm. Nhưng sau vài năm, không hiểu
vì sao chính Thầy lại bỏ ra đi cưới vợ.
Về phần tôi, khi mới thọ giới Tỳ Kheo
xong cũng muốn giữ giới kỹ lắm. Nếu giữ phần mình thì không nói làm chi. Ðàng
này lại đi dòm ngó người khác xem họ có giữ giới không? Nếu ai giữ giới thì
mình nể, không thì mình khinh. Nhiều lúc lại lên mách sư phụ nữa chứ. Có những
lúc đi Phật sự, ngủ chung phòng với quý Thầy khác, mặc dù mỏi lưng mỏi cổ muốn
quay sang trái nhưng vì lỡ làm "Ðại Ðức" nên cũng phải ráng nằm im
bên phải giống như tượng Phật lúc nhập Niết Bàn.
May cho tôi, từ lúc làm du Tăng có
dịp tiếp xúc với nhiều truyền thống khác, quan niệm về giới luật của tôi cũng
thay đổi và trưởng thành, không còn ngây thơ như trước nữa.
Vấn đề giới luật được nêu ra ở đây là
vì ai cũng muốn mình là đứa con ngoan nhất của Phật, ai cũng cho mình là biết
giới và giữ giới đúng hơn kẻ khác. Ngay cả khi đức Phật còn tại thế đã có một
vụ tranh chấp giữa hai nhóm Tỳ Kheo. Sự việc xảy ra tại Kosambi, lúc đó chư
Tăng đang nhập hạ. Có một Thầy phạm nhằm giới nhỏ liên quan đến cách thức xử
dụng phòng vệ sinh, bị nhóm Tỳ Kheo giỏi về giới luật bắt lỗi. Nhóm Tỳ Kheo
giỏi về Kinh thì không đồng ý vì cho rằng lỗi ấy không đáng. Nhóm nào cũng cho
mình có lý, không ai chịu thua ai, gây ra tranh chấp và bất hoà trong Tăng
chúng. Ðức Phật đích thân đứng ra hòa giải và dàn xếp nhưng không ai nghe cả.
Do đó ngài bỏ đi một mình, đến khu rừng Parileyyaka nhập hạ dưới một gốc cây
sala. Theo tích chuyện kể lại, trong thời gian này có một con voi và một con
khỉ theo hầu cận bên ngài.
Cuộc kết tập kinh điển lần thứ nhì
tại Vaisali cũng bắt nguồn từ một sự tranh chấp về giới luật giữa hai nhóm Tỳ
Kheo làm Tăng đoàn bị chia thành hai phái: Thượng Tọa Bộ (Théravada) và Ðại
Chúng Bộ (Mahasanghika). Là Phật tử đâu có ai muốn Tăng đoàn bị chia rẽ, nhưng
khổ nỗi lại cứ muốn cho mình hiểu kinh hiểu luật hơn kẻ khác. Muốn một đàng,
làm một nẻo, nhân quả làm sao tương ưng được?
Nếu bạn là một Tỳ Kheo thì bạn sẽ giữ
bao nhiêu giới? Nếu bảo là 250 giới thì chỉ đúng với người Việt và Trung Hoa
thôi. Vì Tỳ Kheo Nam Tông chỉ có 227 giới và Tỳ Kheo Tây Tạng 253 giới. Tất cả
đều là Tỳ Kheo, đều bắt nguồn từ đức Phật, tại sao lại có sự khác biệt như vậy?
Ai đã cắt bỏ, thêm bớt những giới luật trên? Không cần nói đến giới luật của
Nam Tông hay Tây Tạng, riêng 250 giới của Tỳ Kheo Ðại Thừa Việt Nam, Trung Hoa,
ngày nay có ai giữ đúng được con số ấy không? Tôi có nói chuyện về vấn đề này
với một số quý Thầy, hầu hết đều công nhận rằng có rất nhiều giới nhỏ
không còn thích hợp với thời đại xã hội ngày nay. Nhưng không ai dám sửa đổi vì
cho rằng mình không có thẩm quyền gì mà sửa đổi giới của Phật. Nếu làm vậy thì
sợ mang tội đối với Tam Bảo, hai là sẽ bị người khác chửi rủa. Thôi thì giới
của Phật đặt ra bao nhiêu thì cứ giữ bấy nhiêu, còn mình giữ được bao nhiêu hay
bấy nhiêu. Ngoài giới Thanh Văn ra còn có giới Bồ Tát, Giới Thập Thiện. Thích
thọ cho nhiều mà có giữ được đâu?
Giới luật của Phật chế ra xưa kia tùy
thuộc vào bối cảnh phong tục tập quán của xã hội Ấn thời bấy giờ. Ngày nay muốn
cai dân trị nước một cách hữu hiệu, các chính phủ cũng phải sửa đổi luật pháp
cho hợp thời thế, không những hợp với tình thế quốc nội mà cũng phải hợp với sự
biến chuyển của quốc tế nữa. Ðương thời, sau khi chế giới, đức Phật đâu có độc
tài, lúc cần ngài cũng uyển chuyển khai thị sửa đổi kia mà (ở đây nói về những
giới Ba Dật Ðề, Pacittiya, trở đi).
Bàn về giới luật, tôi không có tham
vọng sửa đổi vì tôi dư biết là không ai dám cả gan sửa đổi giới luật của Phật,
dù đó là một Tăng Thống hay Ðại Lão Hòa Thượng. Mục đích của tôi muốn nhắc nhở
bạn, nếu thọ giới thì đừng thọ cho nhiều để khi dễ kẻ khác, khi giữ giới thì
đừng cho mình trong sạch hơn kẻ khác, khi học giới thì nên ý thức giới luật
không phải là giới điều bất di bất dịch mà chỉ là phương tiện.
Dù muốn dù không, giới luật của Phật
đã có hơn 2500 tuổi rồi, kính lão đắc thọ, điều mình có thể làm được là lập ra
những giới mới thích hợp với thời đại hơn. Ðây là trường hợp giới Tiếp Hiện của
Thầy Nhất Hạnh. Trong những giới mà tôi được biết, có thể nói giới Tiếp Hiện là
giới hợp lý và hợp thời nhất với xã hội ngày nay. Tiếp Hiện có 14 giới, nhưng
tôi thích nhất 2 giới đầu.
Ðến đây xin bạn đọc đừng hiểu lầm là
tôi quảng cáo cho Thầy Nhất Hạnh. Vì tôi chưa thọ giới Tiếp Hiện và có lẽ sẽ
không bao giờ thọ thêm giới nào nũa. Tôi đã thọ quá nhiều giới luật rồi, nào là
giới Tỳ Kheo, giới Bồ Tát, rồi thêm 24 giới của Kim Cang Thừa Tây Tạng. Giới
luật đã làm tôi ngộp thở vì tôi dại dột không nhận ra chúng chỉ là những giới
điều.
Cho tới bây giờ, giới luật của các
tôn giáo thường có tính cách tiêu cực, cấm làm cái này cấm làm cái kia, nếu lỡ
làm thì phạm tội, gọi chung là giới cấm. Nếu cần thọ giới, tôi sẽ đi tìm giới
tích cực, đó là những giới khuyên ta nên làm điều lợi ích.
Mới nhìn qua, bạn có thể thấy hai cái
không khác nhau mấy, nhưng thật ra khác nhau nhiều lắm. Nếu học giới tích cực
bạn sẽ thấy cuộc đời mang một màu sắc mới, không còn màu sắc của ảm đạm, u
buồn, đáng ngán. Một người biết thương yêu giúp đỡ kẻ nghèo khó làm sao có thể
ăn trộm ăn cắp được? Giới tích cực bao trùm giới tiêu cực, nhưng giới tiêu cực
không bao trùm được giới tích cực.
Tôi không trộm cắp nhưng tôi cũng không
bố thí giúp đỡ ai cả.
Tôi không sát sinh nhưng ai chết thì
mặc kệ, đâu liên quan gì đến tôi.
Giới tiêu cực là những hàng rào ngăn
cấm. Giới tích cực là những chân trời mở rộng thênh thang, những cánh đồng bát
ngát đón mời ta vào thế giới tự tại và do đó không thể gọi là giới được vì giới
tức là hàng rào. Chỉ vì so sánh với giới tiêu cực nên tạm gọi là giới tích cực
mà thôi.
Tu như thế nào?
"Tu là cõi phúc, Tình là giây
oan", "Ðời là bể khổ, Tu là giải thoát". Nhưng tu là tu cái gì?
Tu làm sao? Tu có phải ăn hiền ở lành, ăn chay niệm Phật không? Hay phải vào
chùa cạo tóc xuất gia là tu chăng?
Ở đây xin miễn nói về triết lý đạo
Phật vì Kinh sách nói về triết lý đạo Phật đã có rất nhiều, nhưng quy tụ cũng
không ngoài Tứ Diệu Ðế. Quý vị có thể tìm sách nghiên cứu, hoặc là đến chùa
thăm hỏi quý Thầy, quý Cô chỉ cho.
Về Tứ Diệu Ðế, trong các kinh sách
thường nói như vầy: Khổ đế là quả luân hồi. Tập đế là nhân luân hồi. Diệt đế là
quả Niết Bàn. Ðạo đế là nhân Niết Bàn. Chắc chắn Tứ Diệu Ðế là chân lý cao
thượng, nhưng theo tôi nghĩ thì Ðạo đế quan trọng hơn cả. Vì chỉ có Ðạo đế mới
làm đạo Phật khác hẳn các đạo khác. Vì sao? Vì các đạo khác cũng biết đời là
khổ, biết tu hành để cầu sự sung sướng, nhưng con đường đi của họ không thể đưa
tới sự giải thoát rốt ráo.
Khổ thì chúng ta đã khổ rồi, nguyên
nhân của khổ thì chúng ta đã tạo rồi, Niết Bàn thì chưa đạt tới, chỉ có con
đường đưa đến Niết Bàn mà chúng ta cần và đang tiến bước là hiện tại. Chỉ có
giờ phút hiện tại là chúng ta có thể sung sướng hay khổ đau, là tốt hay xấu mà
thôi. Ngày hôm qua anh B có thể đã giết bao mạng người, nhưng ngày hôm nay đây
anh đang cứu sống tôi. Nói như thế, độc giả có thấy được tầm quan trọng của giờ
phút hiện tại không?
Nếu thấy được chỉ có trong giờ phút
hiện tại mà ta có thể là một người hiền hay ác, sung sướng hay đau khổ, giác
ngộ hay vô minh, thì các bạn sẽ cảm thấy hứng thú hành theo pháp Thiền này. Tu
Thiền vì sao ít có người hành? Vì đa số chỉ thấy ngày hôm qua và ngày mai thôi,
họ ít thấy hiện tại. Những người tu theo Tịnh Ðộ cũng vậy, họ không chịu thấy
hiện tại, họ chỉ muốn thấy ngày sau (khi chết) được ở Cực Lạc. Bây giờ chỉ lo
đếm tiền, đến tối mới đi niệm Phật vài chuỗi gọi là lấy công với Ðức Phật Di
Ðà. Người tu theo pháp môn tụng Kinh thì chỉ ưa tụng những Kinh Ðại Thừa nổi
tiếng như Pháp Hoa, Niết Bàn, Hoa Nghiêm, Kim Cang... Mỗi khi đến chùa, có ai
hỏi độ này tu hành ra sao, thì trả lời: "Ðộ này tôi tụng được 7 bộ Pháp
Hoa, 4 bộ Niết Bàn..." rồi lấy đó làm hãnh diện cho là mình tu nhiều. Kỳ
thực tham, sân, si ngã mạn của mình không giảm, mà có điều lại tăng thêm. Ðến
chùa thì chỉ hay ăn nói khoe khoang, khen Thầy này, chỉ trích Thầy kia, thế này
thế nọ... Ðây không phải chỉ trích ai cả mà để nói lên tình trạng tâm lý của đa
số những người tu theo pháp môn tụng Kinh, niệm Phật.
Còn Thiền thì sao? Tình trạng tâm lý
của những người tu Thiền có hơn gì người tu Tịnh Ðộ không? Người tu ngày nay
chỉ chuyên nghiên cứu Thiền, rõ biết lịch sử của chư Thiền Ðức thuở xưa. Mỗi
khi nói đến Thiền, thường đem ra kể cho Phật tử nghe để rồi gieo cho họ ý nghĩ
là Thiền dành cho những hàng thượng căn thượng trí, còn thời nay mạt pháp,
chúng ta là hạ căn độn trí chỉ nên niệm Phật cho chắc ăn. Những hành động, cũng
như thành tích của các Thiền Sư chứng ngộ đều có tính cách lạ kỳ, phá chấp, nên
nhiều người học Thiền thời nay đều hay bắt chước để rồi tưởng mình cũng phá
chấp, phá ngã, đó thật là một điều tai hại và lầm lẫn. Là bậc Thầy, nên chỉ dẫn
cho Phật tử phương pháp hành Thiền, chứ đừng nên kể chuyện Thiền. Dĩ nhiên khi
nói về phương pháp hành Thiền thì thấy khô khan và dễ làm chán nản cho người
nghe, còn nếu kể chuyện Thiền thì hấp dẫn và vui hơn. Ðó có khác chi một đàng
chỉ dẫn cách thức làm bánh, và đàng khác là tả sự ngon ngọt của một cái bánh đã
thành hình. Một đàng là nhân, một đàng là quả. Người trí học tạo nhân vì biết
quả sẽ do đó tự thành, người thường chỉ lo biết quả bỏ quên nhân. Ðức Phật xưa
kia không nói nhiều về cảnh giới của Niết Bàn, ngược lại, Ngài đã giảng dạy
suốt 45 năm về những phương pháp đưa đến giải thoát mà ngày nay chúng ta quen
gọi là Ðạo Phật.
Ðiều sai lầm của một số người
"tu Thiền" (hay là học Thiền) thời nay là chỉ thích đem Kinh sách
Thiền ra bàn luận và giảng giải xuyên qua sự hiểu biết của mình.
Thay vì nói nhiều về Thiền, một vị
Thầy có thể bảo Thiền sinh nhẹ nhàng ngồi xuống, bắt chéo chân theo tư thế bán
già hoặc kiết già rồi theo dõi hơi thở. Thay vì ăn uống vội vã hấp tấp cho xong
để còn lo đi làm việc khác, một vị Sư có thể lặng lẽ, chậm chạp nâng tách trà
lên uống thong thả, đó là dạy Thiền một cách trực tiếp, không cần dùng ngôn ngữ
danh từ. Thay vì bắt một chú tiểu học thuộc làu bộ Tỳ Ni, Oai Nghi rồi bắt chú
trả bài có lệ trước khi cho thọ giới, vị Thầy đó có thể kiểm soát trực tiếp
hoặc cho đệ tử biết giữ chánh niệm, làm việc thong thả, chậm rãi, theo dõi từng
cử động của thân thể v.v...
Các nước tu theo Ðại Thừa thường
không có địa thế và hoàn cảnh thuận lợi cho việc tu hành nội tâm, chư Tăng phải
thường tiếp xúc việc xã hội, quốc gia nhiều, ở trong tình thế dễ làm mất chánh
niệm, Nhất là ngày nay, quý Thầy lo tạo chùa to, tượng lớn muốn "hoằng
dương chánh pháp", báo Phật ân đức, hành Bồ Tát đạo, thế nên nhiều đầu
công mối nợ, Tăng Ni trong chùa phải chấp tác nhiều hơn, và các công việc chùa
chẳng khác những việc ngoài đời là bao. Khi các đệ tử ở vào tình thế, hoàn cảnh
dễ mất chánh niệm, dễ phiền não, lúc đó các bậc Thầy mới sáng chế ra những
phương thức mới mẻ hầu giúp cho đệ tử trở về chánh niệm, thúc liễm thân tâm.
Kinh sách Ðại Thừa của chúng ta rất
phong phú, nhưng ngày nay người tu theo Ðại Thừa phần đông chỉ còn là những học
giả. Với danh nghĩa hành Bồ Tát đạo, tùy thuận chúng sanh để độ họ, chúng ta đã
biến đổi nhiều, và đã đi quá xa mục đích chính của đạo Phật là tìm cầu giác ngộ
giải thoát.
Có người bảo Ðại Thừa là sửa đổi giáo
pháp làm sao cho hợp thời cơ để độ càng nhiều chúng sanh càng tốt. Nhưng ta hãy
nhìn lại xem, hãy so sánh Phật tử Ðại Thừa (Việt Nam, Tàu, Nhật, Ðại Hàn) và
Phật tử Tiểu Thừa (Thái Lan, Tích Lan, Miến Ðiện...) xem ai thuần thành hơn, ai
sùng đạo và đông hơn? Phật tử Ðại Thừa, nhất là Việt Nam, thường hay xem thường
và chỉ trích chư Tăng. Chắc hẳn có những Phật tử không hiểu đạo, ăn không nói
có, nhưng cũng có một số người xuất gia tu hành chân chánh. Tuy nhiên chúng ta
không nên "vơ đũa cả nắm". Chuyện gì xẩy ra cũng có nhân duyên của
nó, không có ai đúng và không có ai lỗi cả, nếu đúng thì đúng hết, nếu lỗi thì
lỗi cả. Ở đây ta chỉ nên nhận định một cách khách quan tình trạng Phật giáo
Việt Nam mà thôi.
Học rộng, giao dịch nhiều, tụng Kinh,
thuyết pháp, đó là "nghề" của chư Tăng. Còn sống lặng lẽ, xa lìa ngũ
dục, trở về nội tâm thì sao? Quý Thầy ít cho Phật tử thấy cái gương đó! Vẫn
biết phải "y pháp bất y nhân", nhưng ngày nay là đời mạt pháp, căn cơ
chúng sanh yếu kém, họ đâu có thể y theo câu đó một cách dễ dàng. Và đến lúc
nào đó, người thuyết pháp phải ngưng thuyết pháp và bắt đầu "thực
hành" để làm gương cho họ thấy rõ hơn, để lòng tin của họ vững chắc hơn.
Nhìn lại các quốc gia theo Phật giáo
Nguyên thủy, mang tiếng chỉ lo tự độ, ích kỷ, nhưng tại sao Phật giáo ở những
nơi đó lại là quốc giáo? Tại sao chư Tăng ở đó không cần ứng phú, làm đám, cầu
an, cầu siêu, độ sanh, mà Phật tử vẫn theo, vẫn kính nể? Vì mỗi người biết và
lo làm bổn phận của mình. Các Sư chỉ lo tu hành, còn Phật tử thì chỉ biết mình
có bổn phận hộ trì cúng dường chư Tăng để các vị ấy sớm thành đạo quả, và không
đòi hỏi gì khác hơn là Thầy tu chỉ lo tu thôi.
Còn Phật giáo Việt Nam thì sao? Quý
Thầy (chịu ảnh hưởng Tàu) chế đặt ra nhiều nghi thức cúng kiến, các lễ lược,
văn nghệ để "tùy thuận chúng sanh" để rồi cuối cùng bị kẹt trong ấy,
bị biến thành nhân viên của những nghi thức lễ lược ấy. Phật tử chỉ đến chùa
khi trong gia đình có người chết hay bị bệnh để cầu siêu, cầu an, hoặc khi có
đám chay, đám tiệc, lúc xong thì lấy tiền ra cúng dường quý Thầy hay nói đúng
hơn là trả công cho quý Thầy, không còn biết cúng dường hay bố thí một cách
trong sạch, bất vụ lợi. Nhất là hầu hết các chùa Việt Nam hải ngoại đều theo
Tịnh Ðộ, lấy tụng Kinh ứng phú làm đầu, khiến Phật tử trở nên xem các vị Sư như
những "thợ tụng". Thầy nào tụng không hay, giọng không tốt thì không
đến chùa đó nữa. Rồi thì quý Thầy sống trong vòng lẩn quẩn, không làm thợ tụng
thì không được, vì sẽ không còn được coi như là một ông thầy nữa. Vị nào ý thức
điều đó mà muốn thoát ra cũng khó, vì nếu thoát ra lại sợ sẽ không có Phật tử
cúng dường, nên đành nhắm mắt, xuôi tay trôi theo thế tình. Trong một gia đình,
ai có đông con là tự biết mình có nhiều oan gia ràng buộc, trong chùa cũng vậy,
vị Thầy nào có nhiều Phật tử ưa chuộng mình thì cũng có nhiều sự ràng buộc,
nhưng đa số quý Thầy lại lấy đó làm hãnh diện, tưởng là mình khéo hướng dẫn
Phật tử, mà thật ra đã vô tình làm nô lệ cho Phật tử.
Chùa to, nổi tiếng, đông Phật tử là
những điều mà đa số người xuất gia ngày nay đều lấy đó làm mục đích đánh dấu sự
thành công của mình trên đường đạo.Là Ðại Thừa, theo Bồ Tát đạo, ta được quyền
mở mang, dùng mọi phương tiện phát triển đạo, nhưng xin đừng quên và đi quá xa
nguồn gốc.
Thiền trong Phật giáo Việt Nam bị
lãng quên, không những bị lãng quên mà có khi không có chỗ đứng nữa. Số Phật tử
lui tới chùa thường là những người già lớn tuổi, trong đó đa số lại là phụ nữ,
tính tình hay cầu cạnh, nương tựa, nên rất thích hợp với lối tu cầu tha lực
(Tịnh Ðộ). Thể theo nhu cầu đó, các chùa đã được dựng lập khá nhiều, nhưng đều
lấy cúng kiến làm Phật sự chính.
Những người thanh niên tuổi trẻ, ưa
chuộng đạo Phật lại thường không hay đến chùa, không khí ở chùa không hợp với
họ. Họ là những người thích tự lực, không thích nương tựa mãi nơi cha mẹ, muốn
tạo dựng hạnh phúc với chính hai bàn tay của họ. Ðến với đạo Phật, họ chỉ thích
tu Thiền, nói Thiền. Nhưng tu Thiền là tu làm sao? Tôi thấy có nhiều người chỉ
"quy y sách Thiền" chứ không quy y Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng). Vì
không thích lạy Phật, không biết Phật pháp căn bản, không biết kính trọng các
nhà Sư. Có việc phải đến chùa thì nghênh ngang, tự tại tựa như "Tổ Ðạt
Ma", họ bảo Thiền là phá chấp, "gặp Phật giết Phật, gặp Ma giết
Ma". Họ có biết đâu là đang gây cái nhân đọa địa ngục. Tuy vậy ta cũng
không nên trách cứ mà ngược lại nên cảm thương họ thì đúng hơn.
Như vậy nếu có người muốn tu Thiền
thì phải làm sao? Phải tu theo Thiền nào? Sách viết về Thiền tông tương đối có
khá nhiều, nhưng đa số viết về Thiền học, về văn chương ngôn ngữ Thiền, về
triết lý Thiền, về Thiền Trung Hoa... Ở đây tôi muốn giới thiệu, hay đúng hơn
là nhắc lại một phương pháp hành Thiền do chính Ðức Phật Thích Ca đã dạy cho
các đệ tử, đó là pháp Tứ Niệm Xứ. Pháp hành Thiền này, trong Phật giáo Ðại Thừa
hầu như ít ai nhắc tới, mặc dầu các sách Phật học phổ thông có nói sơ qua trong
37 phẩm trợ đạo, nhưng nói một cách quá ngắn gọn về phần lý thuyết và thiếu sót
về cách thức tu tập.
Bố Thí
Ða số chúng ta ngày nay hầu như không
còn biết bố thí, cúng dường một cách trong sạch và lợi ích nữa! Bố thí là bố
thí chứ có gì mà trong sạch với không trong sạch? Nói như vậy không phải là
Phật tử! Nếu không phải Phật tử thì muốn nói sao cũng được, nhưng nếu là con
Phật thì cần phải học đạo, hiểu đến nơi đến chốn. Có nhiều người trong chúng ta
thường hãnh diện nói rằng: 'Tôi tu lâu, ăn chay trường, tụng kinh mấy chục năm
rồi, biết Hòa Thượng này Hòa Thượng nọ từ lúc các vị ấy mới tu, chùa này là do
tôi giúp từ lúc mới lập,..., và đa số đều là Bồ Tát tại gia (tức là thọ Bồ Tát
giới). Thọ Bồ Tát giới tức là muốn bước trên Bồ Tát đạo; và Bồ Tát đạo thì gồm
có Lục độ (Ba La Mật). Trong đó thì Bố thí đứng đầu. Bồ Tát mà không biết bố
thí thì đó không phải là Bồ Tát. Vậy Bố thí là gì? Có mấy loại Bố thí? Phải Bố
thí những gì: Bố thí làm sao, khi nào,...?
Trước khi đi vào giải đáp xin đọc giả
phá bỏ thành kiến sai lầm xưa nay, cho rằng Bố thí là đem tiền cúng chùa, cúng
Thầy, đó chỉ là một hình thức nhỏ của sự Bố thí. Không những Phật tử tại gia
hiểu lầm mà ngay cả giới xuất gia cũng lơ là hay cố ý chỉ muốn dạy cho Phật tử
sự Bố thí đó mà thôi, nên luôn luôn kêu gọi Phật tử phát tâm Bồ Tát (phát tài)
cúng chùa, cúng Phật... Riết rồi Phật tử không dám đến chùa nữa, vì sợ đến thì
phải cúng, nếu không cúng thì sợ tội, nên hay hơn hết là ở nhà cho xong. Ðó là
nói người biết sợ tội phước, còn có những người học Phật mà bất chấp tội phước,
hoặc quá si mê, là những người hay đi rêu rao chùa này nhiều tiền, chùa kia ít
tiền, Thầy này giàu, Thầy kia nghèo,... Nói cho sướng cái miệng mà đâu có hay
là mình đang tạo khẩu nghiệp, đó là chưa kể đã phạm vào các giới trọng, giới
khinh của Bồ Tát.
Chùa là gì? Tại sao phải đến chùa? Là
Phật tử, chúng ta ai cũng biết rõ lịch sử của đức Phật Thích Ca, biết Tứ Diệu
Ðế, biết đời là khổ, biết quay về nương tựa nơi Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng).
Chùa là nơi tượng trưng cho Tam Bảo, nhưng nơi nào chỉ có tượng Phật và kinh
sách thôi mà không có chư Tăng thì không được gọi là Tam Bảo; và đúng lý ra thì
chùa phải là nơi thoát tục của người trần tục. Khi bước chân vào một ngôi chùa,
với không khí thoảng mùi hương thơm, với tiếng chuông tiếng mõ, ta sẽ cảm thấy
tất cả những ưu phiền, bon chen của cuộc sống bên ngoài lắng xuống và tâm hồn
ta trở nên lâng lâng thoát tục. Trước khi vào chùa, ta đầy phiền não, vào đến
chùa được tắm mình trong sự thanh tịnh (sự trở về với chính ta), nên phiền não
tiêu tan, và khi ra về ta cũng đem luôn sự thanh tịnh của chùa về tưới vào gia
đình. Ðược như vậy thì ta là người biết đến chùa.
Nhưng trên thực tế thì không phải như
vậy. Mặc dù thân của ta vẫn đến chùa đều đều, nhưng ta không còn biết đến chùa
thực sự là gì nữa! Chúng ta đã biến cảnh chùa chiền thành chợ chiều. Thay vì
đến chùa để lấy sự thanh tịnh, ta lại đi đem những ô uế và phiền não nhét đầy
vào chùa. Thay vì đến chùa để hỏi đạo, ta lại đem chuyện đời kể cho quý Thầy
nghe; thay vì đến chùa làm công quả kiếm chút phước, ta lại đi tạo khẩu nghiệp
nói chuyện người này, kể chuyện người kia. Rồi cứ thế, ngày qua tháng lại, một
ngày kia ta sực tỉnh, nhận thấy rằng từ bao lâu nay ta đến chùa mà chả học được
gì hữu ích cả. Kinh băng, sách Phật chất đầy nhà, vậy mà tâm ta vẫn không an,
và hình như tham, sân, si vẫn còn đầy, thế rồi ta hoảng sợ vội vàng chạy đến
chùa để cầu cứu, thì ô hay! Sao chùa bây giờ giống như cái chợ chiều? Tìm các
Thầy để hỏi đạo thì các Thầy chỉ nói chuyện đời, nếu không thì lại kêu gọi ta
phát tâm cúng dường... Thế rồi ta chán nản bỏ ra về, ghê tởm và xa lánh chùa!
Lòng tin nơi Tam Bảo của ta càng ngày càng giảm. Ta nào có biết đâu rằng tất cả
những gì xảy đến cho ta đều có nguyên nhân, đâu phải tự nhiên mà có; mà nguyên
nhân thủ phạm lại chính là Ta. Vì ta không biết điều đó nên ta rao rằng: chùa
này làm tiền, chùa kia làm tiền! Vì sao lại có tình trạng tệ hại như vậy? Tại
vì trước kia đến chùa ta không chịu học đạo cho đàng hoàng, chỉ học lý thuyết
suông cho vui, nên ta đã bố thí cúng dường không đúng đắn, không trong sạch.
Chính chúng ta đã biến cái chùa thành cái chợ, thì nay cũng chính chúng ta phải
biến cái chợ thành cái chùa như thuở nào, và nhất là những ai có thọ Bồ Tát
giới. Công việc này không phải một người có thể làm nỗi, mà tất cả hàng Phật tử
tại gia cũng như xuất gia. Tuy nhiên điều đầu tiên là chúng ta phải ý thức được
sự tệ hại và đình trệ của Phật giáo Việt Nam (hải ngoại). Có ý thức được thì
chúng ta mới mong muốn sửa đổi, còn nếu không thì chẳng có gì để nói nữa cả.
Nhược bằng ý thức được thì ta hãy lên đường làm lại cuộc đời Phật tử của mình, cũng
tức là cuộc đời của Phật Giáo Việt Nam vậy. Ta hãy can đảm đừng ngại ngùng học
lại những giáo lý căn bản, rồi đem ra áp dụng vào đời sống hằng ngày. Chúng ta
có thói quen là thân thì ngồi dưới đất, mà tâm trí thì cứ tưởng ở trên mây. Có
nghĩa là sao? Nghĩa là trình độ tu học thì rất kém (tham, sân, si chưa trừ) mà
lại hay nói những lý lẽ cao siêu, chỉ thích tụng kinh Ðại Ðại Thừa Ðại Ðại
Phương Quảng, v.v... Nhất là có những Kinh nào nguyên văn bằng chữ Hán thì ta
lại mù tịt, không hiểu gì cả. Ta quên mất rằng đức Phật có nói: 'Nếu tin ta mà
không hiểu ta thì đó là hủy báng ta,' vậy nếu ta tụng kinh Phật mà không hiểu
thì không biết một ngày ta đã hủy báng Phật bao nhiêu lần rồi? Với mục đích
giúp cho đọc giả nào muốn làm lại cuộc đời Phật tử của mình, tôi xin biên soạn
về 'Bố thí Ba La Mật', là một trong sáu hạnh của Bồ Tát. Vì sao lại chỉ nói về
Bố Thí thôi mà không nói cả sáu hạnh của Bồ Tát? Ðó là tùy tình cảnh, tùy thời.
Tùy tình cảnh vì Bố Thí là hạnh đầu tiên trong Lục Ðộ và nó dễ thực hành cho Phật
tử tại gia. Còn tùy thời là vì ngày nay rất nhiều Phật tử than phiền là chùa
này nhiều tiền, hoặc Thầy này giàu, Thầy kia nghèo,... Bố thí mà biết cách thì
được phước đức vô biên cho cả người cho lẫn người nhận. Còn Bố thí mà không
biết cách thì chỉ có một bên hoặc chả có bên nào được lợi cả. Do đó, Bố thí mà
không biết cách thì tốt hơn là đừng bố thí!
Đi Tìm Ý Nghĩa
Ta từ đâu đến, sinh ra đời để làm gì
và chết sẽ đi về đâu ? Một người bình dân như tôi sẽ trả lời: "Ta từ bụng
mẹ chui ra, sinh ra đời để sống như bao nhiêu người khác và chết thì trở về với
cát bụi. Thế là hết cuộc đời !" Mới nghe thấy xuôi tai nhưng thực tế
không phải đơn giản như vậy.
Sinh ra đời để sống như bao nhiêu
người là sao ? Là ăn, ngủ, đi làm kiếm tiền nuôi gia đình, lớn tuổi về
hưu, già bệnh rồi chết ! Ăn ngủ cho sướng cái thân, đi làm kiếm tiền cũng để
nuôi thân và nuôi những người thân. Nhìn kỹ một chút thì bản tính tự nhiên của
con người là đi tìm sung sướng hạnh phúc, không ai dại gì đi tìm khổ đau. Tôi
làm theo bao nhiêu người khác vì tôi tin rằng làm như thế sẽ có hạnh phúc. Trên
đời này ai cũng đi tìm
hạnh phúc, từ kẻ cùng đinh hạ tiện cho tới quốc vương, tổng thống,
ngay cả những người từ bỏ cuộc đời đi tu cũng vì muốn tìm một sự an lạc hạnh
phúc chân thật. Cái bản năng đi tìm hạnh phúc này hình như đã có từ kiếp nào
rồi. Một đứa trẻ sơ sinh, khi đói nó biết khóc đòi ăn, được mẹ cho bú thì yên
ngay. Con nít nào cũng thích kẹo bánh, ngay cả người lớn cũng hảo ngọt, được ai
ăn nói dịu dàng khen ngợi thì sung sướng hoan hỷ.
Trở lại câu hỏi: Ta từ đâu đến ? Sinh
ra đời để làm gì ? Chết đi về đâu ? Câu hỏi đầu và câu hỏi cuối đa số chúng ta
không để ý và nhiều lúc không muốn nghĩ tới vì nó có vẻ siêu hình. Nhưng
sinh ra đời để làm gì thì chắc bạn sẽ đồng ý với tôi là sinh ra đời để sống và
trong lúc sống mọi người đều đi tìm hạnh phúc.
Làm sao có được hạnh phúc ? Trở
lại câu chuyện hồi nãy, tôi nghĩ rằng khi có được bằng kỹ sư thì tôi sẽ hạnh
phúc. Nhưng khi đậu xong bằng kỹ sư tôi chỉ sung sướng được hai ngày rồi hết.
Sau đó tôi nghĩ chuyện đi kiếm việc làm. Có việc làm rồi tôi nghĩ đến chuyện
cưới vợ để xây dựng mái ấm hạnh phúc. Nhưng sống với vợ một thời gian không
thấy hạnh phúc, tôi nghĩ nếu có con thì chắc sẽ đem lại hạnh phúc. Có con rồi
thì ôi thôi, còn tệ hơn nữa ! Cuối cùng hạnh phúc đâu không thấy mà thấy
toàn chuyện buồn phiền, thất vọng. Nhưng còn may cho tôi là gặp được bạn
lành biết đạo, cứu tôi ra khỏi cơn khủng hoảng. Trong xã hội hiện nay có rất
nhiều người lâm vào hoàn cảnh như tôi và họ xuống dốc luôn, rơi vào nghiện
ngập, rượu chè, hút sách hoặc tự tử. Đi tìm hạnh phúc mà chỉ thấy khổ đau !
Cuộc đời thật là oái ăm ! Nói
vậy thì hơi oan cho đời, vì oái ăm hay không là do mình tạo chứ không phải tại
người hay hoàn cảnh bên ngoài. Vì không hiểu biết (vô minh) nên ta lầm tạo
nghiệp xấu và phải lãnh chịu quả khổ. Muốn hết khổ thì phải học hỏi và tu
sửa.
Ăn chay, ăn mặn
Trong một chuyến hành hương sang Ấn
Ðộ, trên máy bay vào giờ ăn có vài vị Sư Nam Tông ăn thịt do chiêu đãi viên đưa
tới. Thấy thế vài Phật tử Việt Nam xì xào với nhau: "Mấy ông Thầy này tu
hành kiểu gì mà ăn mặn, không biết từ bi chỗ nào!".
Một dịp khác, có một Thầy Việt Nam đi
cùng với Phật tử đến viếng thăm một trung tâm Phật Giáo Tây Tạng. Không biết
Thầy này thơ thẩn làm sao mà lại đi ngang nhà bếp thấy họ đang xào nấu thịt bò,
trở ra nói với Phật tử: "Trời ơi, ở đây họ ăn thịt!".
Quan niệm của đa số Phật tử Việt Nam
là người tu hành không được ăn thịt, nếu ăn thịt thì không phải kẻ tu hành.
Trong khi đó Phật tử các nước Nam Tông khi nhìn vào người tu hành Bắc Tông thì
họ nói: "Tu hành gì mà lại ăn chiều, không giữ đúng giới luật của
Phật". Khi thấy quý Thầy ăn chay, họ hỏi: "Bộ quý Thầy theo Ðề Bà Ðạt
Ða hay sao?". Nếu không may, Thầy nào thành thật trả lời: "Truyền
thống chúng tôi tu hành phải ăn chay" thì họ bẻ lại ngay: "Trâu ngựa
kia ăn chay ăn cỏ, vậy chúng cũng tu hành sao?".
Người ăn chay thì hãnh diện cho mình
tu thật. Còn người ăn mặn nhưng ngày ăn một bữa thì cho mình tu đúng lời Phật
dạy.
Là du Tăng có dịp lang thang qua các
Tu-Viện không phải truyền thống Việt Nam nên tôi thông cảm, không bênh bên nào
cả. Tôi chỉ nói về kinh nghiệm cá nhân của mình để bạn đọc tùy ý lựa chọn.
Trước hết, trở về dòng lịch sử. Xưa
kia đức Phật và chư Tăng đi khất thực, ai cho gì thì các ngài ăn cái đó, không
đòi hỏi phân biệt chay mặn. Trong bộ Mahavagga có vài giới cấm Tỳ Kheo không
được ăn thịt của một số loài vật như: voi, ngựa, sư tử, rắn và chó. Như thế có
nghĩa là được quyền ăn những loại thịt khác. Khi đi khất thực, Tỳ Kheo được
phép ăn năm thứ thịt, gọi là ngũ tịnh nhục:
1. Thịt ăn mà không thấy người giết.
2. Thịt ăn mà mình không nghe tiếng của con vật kêu la.
3. Thịt ăn mà mình không nghi người ta giết vì mình và cho mình ăn.
4. Thịt của con thú tự chết.
5. Thịt của con thú khác ăn còn dư.
2. Thịt ăn mà mình không nghe tiếng của con vật kêu la.
3. Thịt ăn mà mình không nghi người ta giết vì mình và cho mình ăn.
4. Thịt của con thú tự chết.
5. Thịt của con thú khác ăn còn dư.
Cũng cần thông cảm là khi đi xin ăn,
một vị khất sĩ không thể nào đòi hỏi thí chủ phải cúng cho mình thứ này thứ kia
theo khẩu vị và ý thích của mình được. Hơn nữa khi đi khất thực, nhiều khi phải
đi đến những làng mạc xa xôi hẻo lánh nơi mà thí chủ đa số không phải là Phật
tử.
Khi đi khất thực, ai cho gì mình ăn
cái nấy, đây là một phương pháp tu hành rất hay, nó tập cho ta bỏ tánh ham ăn
ngon, ăn nhiều, bỏ tánh đòi hỏi cao lương mỹ vị, tăng trưởng hạnh tri túc và
tánh bình đẳng. Ðiển hình là Ðại Ðức Pindola Bharadvaja (Tân đầu Lô Phả La Ðọa)
đã thản nhiên ăn ngón tay của một người cùi rụng rơi vào bình bát của ngài, khi
người này cúng dường vật thực. Ở trường hợp này ta thấy việc ăn chay hay ăn mặn
không còn là một vấn đề nữa. Ngoài ra trong giới Pratimoksha của Tỳ kheo, dù là
227 giới của Tiểu Thừa hay 250 giới của Ðại Thừa đều không có giới nào cấm ăn
thịt cả. Do đó một Tỳ Kheo ăn thịt lạt hay thịt mặn, không thể bị xem là phạm
giới được.
"Ăn mặn nói ngay, hơn ăn chay
nói dối". Câu này không có nghĩa khuyên người nên ăn mặn mà cốt cảnh tỉnh
người ăn chay. Vì có nhiều người ăn chay dễ dàng nên sinh lòng kiêu mạn, tự cho
mình hơn người rồi khinh người ăn mặn. Hoặc có người mới bước vào Ðạo đã ăn
chay trường ngay, cốt để người khác khen ngợi. Ăn chay như vậy là do lòng háo
danh mà ra.
Tại sao Phật tử Ðại Thừa lại có giới
ăn chay? Trong hai kinh Ðại Thừa: Lăng Già và Ðại Bát Niết Bàn, đức Phật dạy đệ
tử không được ăn thịt cá. Ðại ý trình độ chư Tỳ Kheo lúc ban đầu còn thấp kém,
chưa có thể lãnh thọ giáo pháp Ðại Thừa nên Phật nói pháp Tiểu Thừa, phương
tiện cho các Thầy dùng ngũ tịnh nhục. Sau này trình độ các Thầy khá hơn, lãnh
thọ được pháp Ðại Thừa nên Như Lai cấm tuyệt không cho ăn thịt cá nữa. Nếu còn
ăn các thứ ấy thì còn phạm giới sát sinh, không trực tiếp thì cũng gián tiếp
sát sinh, làm mất hạt giống từ bi. Sau nữa Ðại Thừa có kinh Phạm Võng nói về Bồ
Tát giới: gồm 10 giới trọng và 48 giới khinh, trong đó giới khinh thứ 3 cấm ăn
thịt. Bởi thế người nào thọ giới Bồ Tát phải trường trai.
Gần đây năm 1987, Thượng Tọa Ðức Niệm
soạn dịch quyển Tại Gia Bồ Tát Giới, gồm 6 giới trọng và 28 giới khinh, trong
đó không bắt phải trường trai nữa mà phải giữ ít nhất 6 ngày chay trong một
tháng (giới khinh thứ 7).
Nếu ta thích ăn chay vì lòng từ bi
hoặc giữ giới Bồ Tát thì ta cứ việc ăn chay, nhưng đừng nên chỉ trích coi
thường người ăn mặn, vì họ cũng có lý của họ.
Ngoài ra vào thời đức Phật, Ðề Bà Ðạt
Ða đã yêu cầu Phật ban hành thêm năm điều sau đây trong giới luật của hàng xuất
gia:
1. Tỳ Kheo phải sống trọn đời trong
rừng.
2. Tỳ Kheo phải sống đời du phương hành khất.
3. Tỳ Kheo phải đắp y Pamsakula (y may bằng những mảnh vải lượm ở đống rác hoặc nghĩa địa).
4. Tỳ Kheo phải sống dưới gốc cây.
5. Tỳ Kheo phải ăn chay suốt đời.
2. Tỳ Kheo phải sống đời du phương hành khất.
3. Tỳ Kheo phải đắp y Pamsakula (y may bằng những mảnh vải lượm ở đống rác hoặc nghĩa địa).
4. Tỳ Kheo phải sống dưới gốc cây.
5. Tỳ Kheo phải ăn chay suốt đời.
Với lòng từ bi và đức khoan dung, đức
Phật tuyên bố rằng các đệ tử của ngài được tự do hành động về năm điều này,
muốn áp dụng hay không cũng được. Ngài không bắt buộc phải theo chiều nào nhất
định.
Vì lý do này nên khi thấy quý Thầy ăn
chay, các Sư Nam Tông mới nói: "Bộ quý Thầy theo Ðề Bà Ðạt Ða hay
sao?".
Nên biết ngày nay chỉ có chư Tăng
Việt Nam, Trung Hoa và Ðại Hàn là còn truyền thống ăn chay, các nước khác đều
ăn mặn. Nhất là Tây Tạng, không những ăn thịt mà lại ăn cả ba bữa nữa.
Trong giới Bồ Tát của Tây Tạng gồm 18
giới trọng và 64 giới khinh, không có giới nào cấm ăn thịt cả. Tôi đã thọ giới
này với Ganden Tripa Rinpoché thứ 98 tại institut Vajrayogini trong dịp lễ Ðiểm
Ðạo Yamantaka Tantra năm 1987. Cùng lúc ấy tôi cũng thọ giới Kim Cang Thừa gồm
14 giới trọng và 10 giới khinh. Trong 24 giới này cũng không có giới cấm ăn
thịt. Bởi vậy chư Tăng và các Lạt Ma Tây Tạng ăn thịt như thường, nhất là thịt
Yak (một loại bò núi rất to).
Một lần trong buổi thuyết pháp của
Thrangou Rinpoché (một vị Lạt Ma cao cấp của phái Kagyupa), có người hỏi:
"Tại sao các Sư Tây Tạng không ăn chay?". Thrangou Rinpoché trả
lời:"Dân Tây Tạng giết một con Yak nuôi được 10 người trong một tháng,
trong khi đó nếu rửa và nấu một bó cải làm chết biết bao côn trùng sâu bọ mà
chỉ nuôi được một người trong một bữa. Vậy thì cái nào lợi và ai sát sinh nhiều
hơn?".
Không biết bạn đọc có đồng ý không?
Nhưng theo tôi câu trả lời của Thrangou Rinpoché cũng chỉ là một lối biện hộ
cho người ăn thịt mà thôi. Ta có thể tranh luận mãi về vấn đề này, vì người ăn
thịt sẽ có lý lẽ của người ăn thịt và người ăn chay cũng có lý lẽ của người ăn
chay. Không ai chịu thua ai! Tu hành đâu phải để ăn thua đủ với nhau mà dành
phần thắng về mình.
Như vậy ăn chay hay ăn mặn cái đó tùy
ý bạn. Nhưng nếu là người muốn tu hành thì chắc bạn sẽ đồng ý với tôi rằng
chúng ta ăn để sống chứ không phải sống để mà ăn. Ăn để nuôi thân, cho thân có
sức khỏe để tu hành, hoặc nếu không tu thì cũng làm sao tránh khỏi bệnh tật,
sống đời an vui.
Có câu "bệnh tùng khẩu nhập, họa
tùng khẩu xuất", có nghĩa là mọi căn bệnh đều vào từ miệng và mọi tai họa
đều từ miệng mà ra. Con người có hai phần: thể xác và tinh thần. Người đời
thường chỉ lo cho thể xác, còn người tu lo tinh thần. Có nhiều người tu ăn chay
chỉ ăn rau luộc chấm nước tương vì cho rằng việc ăn uống không quan trọng, việc
tu niệm quan trọng hơn. Sau một thời gian cơ thể thiếu sinh tố dinh dưỡng, bệnh
hoạn đủ thứ, lúc đó liền đổ tại nghiệp. Tôi thấy cái đó đúng là tại nghiệp,
nghiệp vô minh không biết ăn uống đúng với luật dưỡng sinh. Thân thể ví như
chiếc bè để qua sông sinh tử đến bờ Niết Bàn. Muốn qua sông mà không săn sóc
chiếc bè, để bè mục nát, chưa đến giữa dòng bè đã tan rã, như vậy có đến được
bờ bên kia không?
Ăn chay là điều rất tốt nhưng nên ăn
chay một cách thông minh. Những hành giả Yogi Ấn Ðộ ăn uống rất kỹ lưỡng. Họ
chia thức ăn theo ba loại: tamasique, rajasique và sattvique.
Thức ăn tamasique là những loại có
tính chất làm hại cơ thể tiêu hao nguyên lực và làm tâm trí hôn ám đần độn. Ðó
là thức ăn thiu chua hoặc quá chín, thịt cá, hành tỏi, rượu, thuốc lá, thuốc
phiện, đồ hộp, đồ đông lạnh, v.v... Ăn quá no cũng được xem là tamasique. Hành
giả Yogi tuyệt đối tránh ăn những loại thức ăn này.
Rajasique là những loại kích thích cơ
thể, tâm trí và cảm xúc. Nó kích thích luôn cả đam mê và làm mất tự chủ. Hành
giả Yogi cố tránh những thứ này càng nhiều càng tốt. Ðó là trứng, cà phê, trà,
đồ gia vị mạnh, quá chua, quá đắng, đường trắng, bột trắng, đồ hóa học, v.v...
Ăn quá nhanh hoặc ăn nhiều thứ trộn lẫn cũng được xem là rajasique. Người tu
thiền ăn những thứ này dễ bị loạn tưởng chi phối.
Sattvique là loại thức ăn bổ dưỡng
cho cơ thể, đầy đủ sinh tố, dễ tiêu, giúp cho tâm trí bén nhạy, sáng suốt và
vắng lặng. Ðây là thức ăn chính của hành giả Yogi, gồm ngũ cốc, hoa quả, rau
cải tươi, bơ, sữa, fromage, đậu hạt, mật ong, nước trái cây, nước suối, v.v...
Người ăn chay nên ăn những thức ăn
sattvique, nhưng cũng phải biết ăn theo thời tiết bốn mùa, tùy theo phong thổ
và tạng âm dương.
Cuộc đời
Đời và đạo có thể ví như hai mặt của
một đồng tiền. Nếu không có đời thì sẽ không có đạo, đời và đạo nương nhau mà
có. Phật pháp bất ly thế gian pháp. Không phải chỉ nói thiền, tịnh, vô ngã,
tánh không, v.v... mới là Phật pháp mà ngay cả những chuyện ăn uống, ngủ nghỉ,
gánh nước, bửa củi, lặt rau, rửa chén, quét nhà cũng là Phật pháp. Phật pháp
không hẳn chỉ dạy cầu niết bàn, vì căn cơ chúng sinh khác nhau, đâu phải ai
cũng muốn thành A La Hán, Bồ Tát, hay thành Phật hết. Vì thế mới có ngũ thừa
Phật giáo: nhân thừa, thiên thừa, thanh văn thừa, duyên giác thừa và bồ tát
thừa. Có một kinh điển hình nói về nhân thừa, đó là kinh Thi Ca La Việt
(Sigalo-vadasutta), trong đó Phật giảng cho một thanh niên dòng Bà la môn, con
nhà giàu ở thành Vương Xá. Ngoài ra lúc còn tại thế đức Phật vẫn thường giảng
cho các cư sĩ tại gia sống làm sao cho an vui hạnh phúc, giảng cho vua chúa
cách an dân trị nước, những kinh này bàng bạc trong các bộ A-Hàm.
Qua những dịp tiếp xúc với Phật tử,
tôi thấy có nhiều người khổ vì tình. Tình ở đây gồm đủ loại: tình vợ chồng,
tình cha con, tình anh em, tình yêu, tình bạn, tình đời, v.v... Nhờ có khổ như
vậy mới đến chùa học hỏi mong sao hết khổ. Nhưng phần đông lại rơi vào một
trường hợp, đó là lấy cảnh chùa làm nơi trốn tránh cuộc đời, trốn tránh bổn
phận gia đình, chồng con, vì chồng con nhiều lúc đã làm mình đau khổ. Hãy nhìn
hoàn cảnh của người phụ nữ Việt Nam. Theo truyền thống phong tục tập quán,
người đàn bà chỉ biết suốt đời hy sinh cho chồng con, nhưng rồi ít có chồng con
nào ý thức được sự hy sinh đó. Nho giáo đã xem nhẹ vai trò của người phụ nữ.
Cái gọi là tình vợ chồng thật ra là nghĩa vợ chồng. Thời xưa người ta cưới gả
nhau ít vì tình mà vì môn đăng hộ đối, hoặc tìm chỗ nương thân, sống chung cho
đỡ hiu quạnh. Khi ký một hiệp ước sống chung thì mỗi người phải có bổn phận.
Bổn phận làm vợ phải thế này, bổn phận làm chồng phải thế kia. Người phụ nữ
phải tam tòng tứ đức. Nhiều cặp vợ chồng bề ngoài có vẻ hạnh phúc, mỗi người
làm đúng bổn phận của mình, nhưng bên trong rất nhạt nhẽo vô tình, không có sự
thương hiểu lẫn nhau. Tuy sống chung một mái nhà nhưng trong lòng cách xa nhau
cả ngàn cây số, mỗi người sống riêng trong thế giới của mình. Sống như vậy đâu
có vui thú gì, đúng là oán tắng hội khổ. Nay mình biết chùa muốn tu, muốn dứt bỏ
chồng con, nhưng ai cho phép? Nhiều bà, nhiều cô muốn vào chùa thọ bát quan
trai một ngày một đêm nhưng chồng không cho phép. Những ông chồng này nói rằng:
muốn tu thì cứ việc tu, đâu ai cấm, nhưng phải làm tròn bổn phận người vợ trước
đã. Ở đây tôi không thể bênh vực bên nào cả, vì mỗi khi có sự bất hòa thì cả
hai bên đều có phần trong đó. Không có ai phải, ai trái mà chỉ có một sự thiếu
hiểu biết, không thông cảm, không thực sự thương yêu và thay vào đó là một sự
đòi hỏi kẻ khác phải chiều theo ý mình.
Tu học không phải để chạy trốn chồng
con. Tu học để tỉnh thức, nhận ra những điều mà trước đây mình không hề hay
biết. Nhiều người phàn nàn, chán ngán chồng con, nhưng trước kia ai bắt mình
lấy người đó, ai bắt mình đẻ con? Nếu không thương mà lỡ lấy vì bất cứ lý do gì
đi nữa thì mình cũng có 50% trách nhiệm. Nếu thương mà lấy thì 100% trách
nhiệm. Sinh con ra để làm gì? Ai bắt? Vì thương yêu hay vì bổn phận? Những quan
niệm như con trai lớn lên phải có vợ, con gái lớn lên phải có chồng, rồi phải sinh con đẻ cái, v.v... đã gây đau khổ
cho nhiều thế hệ.
Con người là loài hữu tình, tiếng
Phạn là sattva, có nghĩa là có tình cảm. Ai cũng muốn thương và được thương.
Khi thương ai mà được người kia thương lại thì chúng ta sung sướng. Khi cưới
được người mình thương thì đúng lý ra ta phải sung sướng chứ? Việc hôn nhân cần
phải đạt trên nền tảng của tình yêu. Thương yêu nhau mới cưới và muốn sống
chung với nhau. Ở đây tôi không bàn đến những cuộc hôn nhân miễn cưỡng, bất đắc
dĩ, vì đương nhiên những cuộc hôn nhân như vậy vô nghĩa, vô tình, làm sao đưa
đến hạnh phúc được! Nhưng ngay cả những cuộc hôn nhân do tình yêu đi nữa, sau
một thời gian cũng đưa đến sự nhàm chán. Như vậy là sao? Trước kia ở Việt Nam,
vấn đề ly dị là điều tối kỵ, dù vợ chồng bất hòa đánh nhau đến đổ máu cũng phải
cắn răng sống chung cho tới chết. Ngày nay vợ chồng ly dị là chuyện thường.
Sống chung mà không biết thương yêu nhau, chỉ làm khổ nhau thì tốt hơn nên ly
dị. Nhưng nhiều khi ly dị xong ta lại cảm thấy cô đơn, muốn đi tìm một người
tình khác để yêu, để cưới và để rồi lại ly dị.
Vấn đề tôi muốn nêu lên ở đây là ly
dị cho chúng ta bài học gì? Chúng ta hiểu được gì? Hay cứ nhắm mắt theo đà, tái
diễn lại cảnh khổ. Nhiều lúc khổ quá muốn đi tu, nhưng tu làm sao yên khi tình
cảm hãy còn ướt át? Tôi xin nhấn mạnh một điều là tu không phải dứt tình mà là
chuyển tình. Quan niệm chung thường cho rằng tu là dứt hết tình như câu kệ xuất
gia:
Hủy hình thủ chí tiết
Cắt ái từ sở thân
Xuất gia hoằng thánh đạo
Thệ độ nhất thế nhân.
Cắt ái từ sở thân
Xuất gia hoằng thánh đạo
Thệ độ nhất thế nhân.
Dứt hết tình cảm thì đâu còn là người
nữa, tu như vậy để thành gỗ đá chăng? Cây cỏ, núi sông còn có tình huống chi
con người.
Chúng ta đau khổ vì tình, vì tình của
chúng ta là thứ tình ích kỷ, tình thương chiếm hữu mang nhiều tính chất ái
luyến của ngã và vô minh. Thương mà không biết cách thương nên làm cho kẻ khác
bực bội, khó chịu đau khổ.
Tu là sửa, là chuyển. Từ đau khổ
chuyển thành an vui, từ tình thương ích kỷ, chiếm hữu thành tình thương ban bố
vị tha. Vào chùa học đạo mà chỉ biết thương Phật, thương thầy của mình thôi,
không biết thương yêu kẻ khác thì đó đâu phải là tu. Phật là người đại từ, đại
bi thương chúng sinh, Phật đâu phải là người vô tình. Mặt trời tỏa ánh sáng cho
khắp mọi loài, cho cả thế giới, cho khắp vũ trụ, không tỏa riêng cho người
giàu, cho nước Mỹ, Canada, hoặc cho riêng trái đất.
Ở Việt Nam trong thời chiến, khi nghe
tin người yêu tử trận, nhiều cô nữ sinh ngất xỉu, thấy bầu trời sụp đổ, không
còn lẽ sống, có cô quyên sinh tự tử. Ðó là vì dồn hết tình yêu vào một cá nhân,
một đối tượng. Một bà mẹ có đứa con cưng độc nhất, chẳng may nó bị bệnh qua
đời, bà ta có thể đau khổ phát điên lên được. Nhưng nếu bà ta có mười đứa con
và bà thương yêu mười đứa như nhau thì chắc chắn bà sẽ chỉ đau khổ một phần
mười mà thôi.
Ở Làng Hồng, vào mùa hè mỗi năm, có
rất nhiều gia đình gồm vợ chồng con cái về làng tu học. Thầy Nhất Hạnh giảng
dạy những cách thức sống làm sao cho gia đình được hạnh phúc. Có nhiều người
'chuyên tu' phàn nàn rằng thầy không chịu dạy tu mà chỉ dạy hạnh phúc gia đình,
thầy chú trọng về đời nhiều! Có lẽ những người này cho tu chỉ là tụng kinh,
ngồi thiền, niệm Phật thôi. Quan niệm tu như vậy thật là giới hạn. Từ đấy họ
suy ra một ông thầy tu chỉ biết gõ mõ tụng kinh thôi, ngoài ra không biết gì về
việc đời. Ðương nhiên cũng có những thầy tu như thế chứ không phải không, nhưng
theo Ðại Thừa Phật giáo, một thầy tu là người phát nguyện tự lợi, lợi tha, đi
vào cuộc đời để cứu nhân độ thế. Ngay cả người cư sĩ sống trong đời cũng chưa
chắc hiểu được cuộc đời. Một thầy tu có thể nghiên cứu tâm lý học, phân tâm
học, xã hội học, nhân chủng học, v.v... để hiểu rõ những căn bệnh của con người
và để dễ dàng độ sinh hơn.
Người cư sĩ tại gia hãy còn sống với
gia đình, nay học cách thức làm sao cho gia đình hạnh phúc, đó không phải là tu
hay sao? Ðây cũng là nhân thừa Phật giáo, hay nói cách khác là nhân đạo (con
đường làm người). Nhiều lúc nhân đạo chưa xong mà đòi ngay Phật đạo.
Tóm lại sống làm sao cho cuộc đời trở
nên đáng sống, có ý nghĩa, có lý tưởng, có thương yêu, hiểu biết thì đó là Ðời
Ðạo. Còn chạy theo Ðạo mà quan niệm hẹp hòi, bảo thủ cố chấp, không khoan dung
độ lượng thì đó là Ðạo Ðời. Có người sống cả đời chỉ để làm một việc lợi ích
thôi, như Lão tử, đến và đi không tung tích, để lại độc nhất một quyển Ðạo Ðức
Kinh giá trị vô cùng. Há không phải là một đại thiền sư hay sao?
Ði tìm ý nghĩa
Có bao giờ trong cuộc sống bon chen
vội vã hằng ngày, ta dừng lại vài phút tự hỏi mình sinh ra đời để làm gì? Phải
chăng để chạy theo sau đồng tiền, danh lợi, địa vị, tình yêu, sắc đẹp, của cải,
v.v...? Ðể lập gia đình, sinh con đẻ cái nối dõi tông đường? Ðể gây dựng một sự
nghiệp? Ðể tranh đấu cho một lý tưởng chính trị, kinh tế, xã hội, v.v...? Hay
để đơn giản đi làm kiếm ăn sống qua ngày như bao nhiêu người khác? Ðể rồi một
ngày kia nằm xuống ra đi với hai bàn tay trắng?
Dừng lại vài phút để tự hỏi hay tự
kiểm lại xem cuộc đời mình đang sống đây có ý nghĩa gì không? Mình có hài lòng
với những gì đang có và đang sống không? Những cái đó có đem lại cho mình hạnh
phúc hay không? Hay mình chỉ làm một kẻ nô lệ, một người máy rô bô mặc cho xã
hội vật chất lôi kéo điều khiển.
Ở đây không bàn đến những người vô
thần vô đạo, chủ trương duy vật, sống chỉ để hưởng thụ, chết là hết. Ngay trong
Phật giáo, đa số cho rằng sinh ra ở đời để tạo nghiệp và trả nghiệp, vay trả
trả vay mãi mãi không ngừng. Quan niệm này đúng chứ không sai, đứng trên luật
nhân quả mỗi khi ta cử động, nói năng, suy nghĩ một chút dù chỉ vài giây cũng
là tạo nghiệp và như vậy đương nhiên sẽ gặp quả báo tránh sao cho khỏi. Nhưng
quan niệm này nếu không khéo có thể khiến cho người ta trở nên thụ động, gặp
việc gì cũng đổ tại nghiệp rồi ngồi yên chịu trận.
Cuộc đời đã lắm khổ đau, sao ta không
tìm những quan niệm khác giúp ta lạc quan hơn trong cuộc sống? Ðối với tôi, con
người sinh ra ở đời để học hỏi những kinh nghiệm để tiến hóa. Mỗi kiếp sinh ra
là một lớp học. Ta có thể chọn học một hoặc nhiều môn, nhưng bài học phải được
hiểu và học cho xong mới được lên lớp.
Ta lấy vợ lấy chồng không phải để
thỏa mãn tình cảm nhục dục hay lấp vá cô đơn mà để học thương yêu và sống chung
hòa hợp.
Ta sinh con đẻ cái không phải để tiếp
nối giòng dõi hay để nhờ vả khi về già mà là để chính ta tập học làm cha làm
mẹ, tập thương yêu dạy dỗ giúp đỡ con cái.
Ta làm vua hay tổng thống một nước
không phải để ăn trên ngồi trốc, bóc lột của dân mà để học thương dân trị nước.
Ta làm bác sĩ, nha sĩ, dược sĩ không
phải để có nhiều tiền hay danh vọng mà để học cách giúp đỡ thương yêu bệnh nhân.
Ta làm bác học, kỹ sư không phải để
chế ra những vũ khí máy móc sát nhân hay nô lệ hóa con người mà để đóng góp xây
dựng cho cuộc đời bớt khổ về vật chất.
Ta có thể tiếp tục nói về từng nghề
nhưng tóm lại tất cả nghề nghiệp trong đời từ cùng đinh hạ tiện cho đến quý
phái sang trọng, không có nghề nào thực sự hơn nghề nào vì nghề nào cũng có giá
trị và cùng đóng góp cho sự tiến hóa của nhân loại nếu ta đứng trên quan niệm
đời là một trường học tiến hóa.
Trong kinh Pháp Hoa và Niết Bàn, đức
Phật nói tất cả chúng sinh đều có Phật tánh và đều sẽ thành Phật. Vậy nếu nói
theo tinh thần Pháp Hoa thì mỗi kiếp sinh ra đời là mỗi kiếp cho ta cơ hội học
hỏi để tiến dần đến Phật quả.
Còn một quan niệm nữa, đó là không
phải ai sinh ra đời cũng để tạo nghiệp vay trả trả vay, hoặc để học hỏi tiến
hóa. Có những người đã học xong hoặc đã tiến hóa rất xa so với người thường, họ
trở lại thế gian hay cõi Ta Bà với một sứ mạng cứu nhân độ thế, hay nói cách
khác là giúp nhân loại tiến hóa. Những người này không hẳn phải là những giáo
chủ nổi tiếng như Phật, Chúa, Mahomet, Khổng tử, Lão tử, v.v... hoặc các vị
lama Trulku Tây Tạng mà là những người thường sống ngay bên cạnh chúng ta.
Ðiều quan trọng cần nhấn mạnh là
chúng ta có muốn tỉnh thức để học hỏi tiến hóa hay không? Hay là tiếp tục sống
đời vay trả trả vay, sống như những đàn cừu, như những người máy!
Lại tưởng nữa!
Thế giới mà chúng ta đang sống trong
đó là một thế giới hiện tượng (monde manifesté) , tức là sự vật ảnh hiện trước
mặt ta và giác quan của ta cảm nhận được.
Trời mưa, trời nắng, mắt ta thấy được
như vậy. Ðây gọi là sự nhận biết của mắt, trong đạo Phật gọi là nhãn tưởng
(cakkhu-sanna). Tiếng khen, tiếng chê, tiếng nhạc, v.v... tai ta nghe thấy
được. Ðây gọi là sự nhận biết của tai, hay nhĩ tưởng (sota-sanna).
Trong đạo Phật dạy lục căn (nhãn,
nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý) tiếp xúc với lục trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc,
pháp) phát sinh ra lục thức. Ðây gọi là bộ ba căn, trần, thức hay 18 giới. Có
một điều quan trọng cần được nói đến mà ít ai để ý, đó là tưởng. Một lần
trong quyển Vô Ngã tôi đã bàn đến chữ tưởng, ở đây xin nói nữa.
Tưởng là một uẩn (khandha) trong năm
uẩn. Con người được cấu tạo bởi năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức). Con
người đau khổ vì cái máy năm uẩn làm việc không chính xác.
Cái máy năm uẩn được đặt trong thế
giới hiện tượng, sự tiếp xúc qua lại đầu tiên giữa hai cái là qua tưởng (uẩn).
Tưởng, tiếng Pháp hay tiếng Anh dịch là perception, tức là sự nhận thức, nhận
biết (thức là biết) qua giác quan, còn gọi cách khác là tri giác. Tưởng (uẩn)
cũng giống như cặp mắt kính ta đeo để nhìn sự vật. Nếu đeo mắt kính đỏ thì thấy
cảnh vật toàn là màu đỏ, đeo mắt kính đen thì thấy cảnh vật màu đen, u tối ảm
đạm.
Chúng ta đau khổ hay hạnh phúc đều do
sự nhận thức của mình. Ðối với sự vật, nếu ta nhận thức sai lầm thì khổ đau
liền đến, nếu nhận thức đúng thì hết khổ. Vậy muốn chấm dứt khổ đau, ta phải
biết sửa đổi cách nhận thức của mình, tức là sửa lại cách tưởng của mình, tập bỏ dần những cặp mắt
kính màu để nhìn trực tiếp sự vật.
Trong ngôn ngữ thông dụng hằng ngày,
chữ tưởng thường được hiểu là 'tưởng lầm'. Tôi tưởng hôm nay trời đẹp, hóa ra trời
xấu. Tôi tưởng anh đến hôm qua, ai dè hôm nay
anh mới tới. Tôi tưởng cô ấy yêu anh, ai ngờ cô ta chỉ
đóng kịch mà thôi. Tôi tưởng sự vật như thế này, nhưng thực tế sự
vật lại như thế khác. Tôi tưởng người ta như thế này, nhưng thực ra
người ta như thế khác. Cứ thế tưởng được dùng theo nghĩa hiểu lầm, tưởng lầm.
Như vậy vô tình nó cho thấy là sự nhận thức (tưởng) của ta thường là một sự
nhận thức sai lầm. Ta cần ý thức rằng sự nhận thức (hay tưởng) của ta đã bị ảnh
hưởng và điều kiện hóa rất nhiều bởi sự giáo dục trong gia đình, bởi văn hóa
phong tục tập quán xã hội, bởi tín ngưỡng tôn giáo.
Từ sự nhận thức (tưởng) sai lầm, nó
dẫn đến suy nghĩ (hành) sai lầm, rồi đánh giá, phán xét, phân biệt (thức) sai
lầm. Từ những sự sai lầm như thế đương nhiên sẽ đưa đến khổ đau (khổ thọ).
Một người tưởng rằng ai cũng ghét
mình, rồi nghĩ rằng ai cũng nói xấu mình, rồi kết luận rằng người đời ác độc.
Thử hỏi làm sao người này có thể vui sống hạnh phúc được?
Bình thường chúng ta hay dùng chung
hai chữ nghĩ và tưởng, như nghĩ tưởng hoặc tưởng nghĩ, và nhiều lúc ta cho hai
chữ giống nhau. Tưởng (perception) thuộc tưởng uẩn, còn nghĩ (penser) thuộc
hành uẩn. Theo tiến trình bình thường thì tưởng trước rồi nghĩ sau. Thí dụ: anh
A đang làm việc bận rộn, tôi đến hỏi anh ta vài câu làm anh nổi nóng, la mắng
tôi. Tôi nghi nhận là anh A mắng tôi (đó là tưởng) và từ đó tôi nghĩ là anh A
ghét tôi, giận tôi, v.v... rồi tôi buồn (khổ) giận anh ta. Về nhà ăn uống không
vô, cứ ôm ấp nghĩ rằng anh A ghét mình. Thật là khổ!
Nhưng nếu tôi biết cách chuyển cái
tưởng và cái nghĩ của tôi thì tôi sẽ hết khổ. Tôi ghi nhận (tưởng) là anh A có
mắng tôi, nhưng tôi nghĩ rằng anh không ghét tôi, giận tôi, chỉ vì anh ta đang
quá bận rộn mà tôi vô ý đến quấy nhiễu nên anh phát cáu, thế thôi. Qua chuyện,
ngày hôm sau thế nào anh ta cũng trở lại bình thường. Nhờ nghĩ như vậy tôi sẽ
không buồn giận anh A. Và như thế là không có khổ! Trên đây mới chỉ là chuyển
cái nghĩ thôi.
Nếu ta đã học và hiểu được lý vô ngã
thì ta chuyển ngay cái tưởng ban đầu. Tức là ghi nhận: anh A có nổi
sùng lên, la mắng ỏm tỏi, nhưng anh đâu có mắng tôi. Chỉ có một sự phát cáu mà
thôi, không có ai chửi ai hết.
Chúng ta có thể nói đến phật tánh,
chân tâm, bát nhã, tánh không, v.v... nhưng nếu ta không rõ về tưởng uẩn thì
phật tánh, chân tâm kia cũng có thể là một loại vọng tưởng, tức là một sự nhận
biết sai lầm.
Người tu thiền, học theo kinh băng
của thầy Thanh Từ hay dùng đến chữ vọng tưởng, khi ngồi thiền mà ý nghĩ khởi
lên lôi kéo ta đi thì gọi đó là vọng tưởng. Vọng tưởng còn được hiểu là sự suy
nghĩ lung tung không cho tâm vắng lặng. Nhưng vọng tưởng hay tưởng (đa số những
cái tưởng của chúng ta thường mang tính chất sai lầm nên thêm chữ vọng cũng
không sai) cần được ý thức để chuyển hóa ngay trong đời sống hằng ngày chứ
không phải chỉ khi ngồi thiền yên lặng mới chú ý đến nó.
Tưởng đã làm chúng ta đau khổ nhiều
rồi. Ðừng đổ lỗi mãi cho vô minh, đừng đổ lỗi mãi cho phiền não. Vì ta tưởng
lầm nên mới sinh phiền não. Con ếch ngồi đáy giếng nhìn lên trời, thấy bầu trời
chỉ bằng cái vung, rồi than sao trời nhỏ quá. Một tuần nay, ở sở nhiều việc anh
A phải nán lại làm thêm nên về trễ. Ở nhà vợ anh chờ lâu nóng lòng, tưởng chồng mình đi với tình nhân, rồi buồn
tủi ngồi khóc.
Nếu bàn rộng ra thì tất cả những tư
tưởng, ý nghĩ, quan niệm, khái niệm đều có thể gọi là tưởng. Ta quan niệm rằng
Phật là người như thế này, như thế nọ, đó chẳng qua là do ta đã đọc sách, xem
kinh (tưởng) nói về Phật rồi ta đúc kết một hình dáng ông Phật trong tâm ta
(hành), và đinh ninh yên chí (thức) ông Phật đó là Phật thứ thiệt. Khi bị nạn,
ta cầu cứu thì ngài sẽ hiện ra nguyên hình cứu vớt ta. Như bên đạo Chúa, nhiều
người vẫn tin tưởng rằng thượng đế là một người hình dáng giống như chúa Giê-Su
vẽ hoặc in trong sách vở.
Có một anh chàng nọ rất ngoan đạo,
hằng đêm thường cầu nguyện thượng đế. Rồi một hôm vỡ đê, nước lụt tràn vào
làng, cuốn trôi đi nhà cửa. Bà con hàng xóm mạnh ai nấy lo thoát thân. Anh ta
không chạy đi đâu hết, yên chí thượng đế sẽ hiện xuống cứu anh. Một lúc sau
nước ngập đầy nhà, anh phải trèo ra cửa sổ ngồi. Có một chiếc xuồng chèo ngang,
trên đó người ta gọi hỏi anh có muốn đi với họ không. Anh ta từ chối, nói rằng
anh chờ thượng đế xuống cứu anh ta. Vài phút sau nước tiếp tục dâng cao, anh
phải leo lên nóc nhà ngồi. Có một chiếc trực thăng bay qua, trên đó người ta
hỏi anh có muốn đi với họ không. Anh cũng từ chối, nói rằng anh tin tưởng chờ
thượng đế hiện xuống cứu anh. Chiếc trực thăng bỏ đi và chỉ vài giây sau nước
tràn tới cuốn anh ta trôi mất. Nếu nói về lòng tin thì anh này quả thật là
người có nhiều đức tin, nhưng vì cố chấp muốn thấy thượng đế phải hiện xuống dơ
tay cứu vớt mình như anh đã từng tưởng tượng. Anh đâu ngờ là thượng đế đã hiện
xuống với chiếc xuồng và chiếc máy bay trực thăng để cứu anh nhưng chính anh đã
từ chối, vì anh cho đó không phải là thượng đế. Trong đầu anh, thượng đế phải
là người tóc dài có râu, mặc áo thụng theo kiểu 2000 năm trước.
Trong đời sống hằng ngày, tiếp xúc,
đối đãi với mọi người, không lúc nào mà ta không tưởng. Vì tưởng người khác là
thế này, thế nọ nên sinh ra ưa ghét, buồn vui, giận hờn, ganh tỵ, v.v... Phần
đông sự tưởng của chúng ta thường mang tính chất sai lầm, Duy Thức Học gọi đó
là phi lượng, tức sự nhận thức không đúng sự thật. Ðương nhiên cũng có lúc
chúng ta tưởng đúng nhưng trường hợp này rất ít, và khi tưởng đúng thì ta không
dùng chữ tưởng mà dùng chữ tri là biết hay biết chắc. Nhưng ai dám nói là mình
biết chắc điều gì? Thế giới mình đang sống đây là một thế giới ảo tưởng, tiếng
Phạn là Maya. Thế giới tự thân của nó không phải là ảo tưởng (illusion), nhưng
chính vì lục căn hay giác quan của ta quá thô kệch và hạn hẹp nên ta nhận thức
thế giới một cách méo mó. Từ đó những hiện tượng (chose manifestée) trở nên ảo
ảnh không thực. Sự vật vô thường mà ta lại cảm thấy là thường, sự vật vô ngã mà
ta cho là có ngã. Mắt thịt (nhục nhãn) của ta đâu thấy được vi trùng, đâu thấy
được những màu sắc dưới infra-rouge hoặc trên ultra-violet. Tai ta đâu nghe
được siêu âm thanh (ultra-son). Những gì mà lục căn hay giác quan của ta không
nhận biết được thì ta cho là không có, không hiện hữu. Nhưng chúng vẫn có, vẫn
hiện hữu, tôi gọi đó là thế giới ẩn tượng (monde non-manifesté).
Ðối với thế giới ẩn tượng thì ta mù
tịt, không hay biết chút nào. Còn đối với thế giới hiện tượng thì ta nhận thức
méo mó qua ảo tưởng và như thế làm sao ta dám tuyên bố là ta biết chắc điều gì?
Thế giới hiện tượng của một người mù
hay một người điếc nó khác hẳn với cái thế giới hiện tượng của những người bình
thường như chúng ta. Một ngày nào đó gặp duyên may được chữa hết mù, hết điếc,
mắt thấy và tai nghe được, họ sẽ nhận ra rằng cái thế giới trước kia của họ
thật là hạn hẹp. Ngày nay trước mặt họ thế giới hiện ra mầu nhiệm hơn với muôn
vàn màu sắc âm thanh đủ loại. Ở đây khỏi cần nói, ta cũng biết là đời sống của
họ trở thành ý nghĩa hơn. Những màu sắc âm thanh kia đâu phải là không có,
nhưng vì giác quan nhận thức (hay cái tưởng) của họ quá hạn hẹp nên chúng biến
thành ẩn tượng. Có những điều người giác ngộ thấy được, biết được mà chúng ta
không thấy, không biết. Và như vậy cái thế giới hiện tượng của người giác ngộ
lại trở thành thế giới ẩn tượng đối với chúng ta. Nếu so sánh với người giác
ngộ thì ta đâu có khác gì người mù và điếc. Quý vị có nhớ chuyện người mù sờ
voi không?
Tôi nói như thế không phải cố ý làm
cho quý vị khủng hoảng tinh thần, mà muốn quý vị khi biết điều gì thì phải cẩn
thận đừng quả quyết 100% là mình biết chắc. Cái mà mình cho là biết chắc, chẳng
qua vẫn chỉ là một loại tưởng mà thôi. Sợi dây tưởng là con rắn, ngón tay tưởng
là mặt trăng, người bạn tưởng là kẻ thù, kinh sách tưởng là chân lý.
Giáo lý nào mà ta quả quyết cho đó là
chân lý 100% thì giáo lý đó không còn là chân lý nữa. Vì thế Lão tử có nói:
'Ðạo khả đạo phi thường đạo'. Mỗi khi ta cho rằng mình biết được chân lý, nắm
bắt được chân lý thì chân lý đã tuột khỏi tầm tay của ta rồi.
Quý vị hãy biết, nên biết, cần biết,
nhưng đừng cho là mình biết chắc, thế thôi! Mỗi cái biết, mỗi lần biết là một nấc thang, nhưng không phải là nấc
thang cuối cùng.
Quý vị biết chuyện người đeo tro đứa
con chứ! Một người đàn ông nọ, vợ chết sớm để lại một đứa con trai, ông ta rất
cưng quý. Một hôm ông đi vắng, có bọn cướp đến cướp của đốt làng rối bắt cóc
đứa con trai của ông. Khi trở về, thấy nhà cửa cháy tan, trong nhà có một xác
chết, vì cháy đen không nhìn rõ mặt nên ông liền cho đó là con trai của mình.
Ðau đớn gào thét một hồi, buồn khổ ông ta đem cái xác kia thiêu ra tro rồi bỏ
vào một cái túi đeo trên người để tưởng nhớ luôn đến đứa con trai yêu quý. Một
ngày kia, con trai của ông trốn thoát bọn cướp trở về nhà gõ cửa. Ông hỏi: ai
đó? Nó trả lời: con đây! Ba hãy mở cửa cho con vào. Ông ta quát lên: đừng có
nói bậy, con tao chết rồi. Tao đã thiêu nó và tro của nó tao đang mang trên
người đây. Ngươi là đứa nào mà dám xưng là con tao? Ði chỗ khác chơi, đừng có
lải nhải.
Tội nghiệp thằng bé đứng ngoài cửa,
kêu gọi hết hơi mà người cha nhất quyết không mở. Cuối cùng nó đành lủi thủi bỏ
đi. Mình còn sống nhăn răng đây mà cha mình cứ nhất quyết bảo mình đã chết,
không chịu mở cửa cho vào, lại còn đuổi đi. Thật là oan ức, tức tưởi làm sao!
Quý vị nghe qua câu chuyện trên có
thấy buồn cười không? Cười người đàn ông kia sao mà ngu quá! Dù sao đi nữa ông
ta cũng nên mở cửa xem mặt mũi thằng bé ra sao chứ! Và biết đâu nhờ đó ông ta
có thể nhận ra con mình. Nhưng đàng này ông cứ khăng khăng nhất định từ chối.
Vì sao? Bởi vì ông ta biết
chắc, tin chắc là con mình đã chết nên đâu cần ra mở cửa làm chi cho
mệt.
Quý vị đừng cười ông ta, vì đa số
chúng ta cũng giống như ông ấy. Chúng ta tin chắc là mình biết chắc đạo Phật
như thế này. Nếu có người khác đến bảo đạo Phật không phải như thế này mà là
như thế kia, thì chúng ta sẽ dẫy nẩy lên nói: xin mời ông đi chỗ khác chơi, vì
đạo Phật của ông không đúng, là tà giáo. Ðạo Phật của tôi mới đúng, vì tôi đã
theo nó, đeo nó từ 10 năm nay rồi.
Trong đời sống hằng ngày, đối với một
người hay một sự việc nào đó mà mình có vấn đề bất an, buồn bực đau khổ thì phải
biết kiểm lại cái tưởng của mình đối với người đó hoặc sự việc đó. Từ trước đến
giờ mình đinh ninh, tin chắc và nghĩ rằng người đó là như vậy, nhưng có thể họ
không phải vậy thì sao? Ðinh ninh tin chắc sự việc là như thế nhưng thực tế sự
việc có thể và rất có thể không phải là như thế thì sao?
Tôi không muốn quý vị vứt bỏ, từ chối
tất cả niềm tin, hiểu biết hay khái niệm sẵn có của mình từ trước tới nay mà
hãy hé mở cửa tâm để có thể tiếp nhận những điều hữu ích cho chính mình, để
mình bớt khổ.
Ngoài chữ tưởng (perception) liên
quan đến tưởng uẩn của đạo Phật còn có một chữ nữa khá quan trọng trong việc
chuyển hóa khổ đau đó là phóng
chiếu (projection).
Trong đời sống hằng ngày, có những ý
nghĩ tình cảm mà ta không nhận ra chúng là của riêng ta, phát xuất từ ta và ta
phóng chiếu chúng vào sự vật và người khác, rồi ta tưởng hay đinh ninh sự vật
và người khác là như thế. Danh từ bình dân gọi là 'suy bụng ta ra bụng người'.
'Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ',
cảnh vật tự nó đâu có vui buồn, vì trong tâm ta buồn rồi ta phóng chiếu cái
buồn của mình lên cảnh vật và thấy (tưởng) cảnh vật buồn. Nhiều lúc ta còn đổ
tại cảnh buồn nên làm ta buồn.
Cô Tám có một người bạn thân là cô
Ba. Cô Ba sống độc thân còn cô Tám có chồng và hai con. Mỗi lần gặp nhau, cô
Tám than thở giùm cô Ba: 'Tội nghiệp chị! Chị sống một mình như vậy chắc khổ
lắm nhỉ. Lâu lâu chị có thấy buồn không?'
Nhưng cô Ba là người thích sống một
mình, thích tự do, cô sống rất thoải mái, không Bao giờ ao ước lấy chồng có con
cả.
Trong trường hợp này ta thấy cô Tám
đã phóng chiếu những quan niệm, ước muốn và sợ hãi của mình vào cô Ba, vì nếu
cô phải sống một mình như cô Ba, không có chồng con bên cạnh thì cô sẽ cảm thấy
buồn khổ bơ vơ khó sống.
Nhiều lúc cô Tám thấy thương và tội
nghiệp cho bạn, cô muốn làm mai mối tìm bạn trai cho cô Ba và cô tưởng làm như
vậy là tốt, là đúng. Nhưng cô không ngờ càng làm như vậy thì cô Ba càng bực
mình khó chịu. Cô Ba đã hết lời giảng giải cho cô Tám biết là cô không thích có
chồng, cô rất hạnh phúc sống độc thân. Nhưng cô Tám đâu có chịu nghe cô Ba, cô
chỉ nghe theo sự phóng chiếu của mình. Cuối cùng cô Ba đành phải nghỉ chơi,
không giao thiệp với cô Tám nữa để khỏi bực mình. Oái ăm hơn nữa là cô Tám
không hiểu tại sao bạn mình lại không chơi với mình nữa, trong khi đó mình hết
lòng với bạn, hết lòng muốn giúp bạn, v.v... Vì quá tin tưởng vào sự phóng chiếu của mình nên cô mờ mắt, không nhận
thức, không hiểu được sự vật đúng như thật. Cô cứ tưởng là mình đúng, là mình
tốt, nhưng cô đã làm bạn mình khó chịu và hậu quả là cô cũng không vui sướng gì
vì cô mất đi một người bạn.
Có nhiều bậc cha mẹ phóng chiếu tình
cảm, ao ước của mình vào con cái. Như muốn con gái mình phải lấy chồng bác sĩ,
kỹ sư, v.v... Vì chính họ xưa kia đã từng ao ước như vậy và họ tin rằng có
chồng bác sĩ, kỹ sư thì mới có hạnh phúc. Họ làm như chính họ đi lấy chồng chứ
đâu phải con gái họ. Trong khi đó cô gái kia đang yêu một anh nghệ sĩ nghèo, và
đối với cô nếu lấy được anh ta thì cô sẽ có hạnh phúc nhất đời. Câu chuyện đi
tới đâu thì để cho quý vị đoán hoặc tìm cải lương mà xem. Nhưng trên thực tế đã
có nhiều gia đình tan nát, con cái bỏ nhà ra đi hoặc tự tử,v.v... Chỉ vì sự
phóng chiếu của mình mà cha mẹ làm khổ con và làm khổ chính mình.
Trên đây chỉ là hai thí dụ nhỏ. Sự
phóng chiếu đầy dẫy trong gia đình, xảy ra thường xuyên giữa cha mẹ vợ chồng
con cái, và với tất cả mọi người. Ngay cả người tu vẫn còn phóng chiếu. Ta có
thể vô tình phóng chiếu nhưng nhớ đừng quá tin vào cái tưởng của mình, nhờ đó có thể giảm bớt thiệt
hại cho mình và người.
Trong Bát Nhã Tâm Kinh có đoạn nói:
'Bồ Tát nương theo Bát Nhã Ba la Mật nên tâm không quái ngại, không sợ hãi, xa
lìa điên đảo mộng tưởng, đạt đến Niết Bàn'. Tôi không biết quý vị tu tập Bát
Nhã làm sao, nhưng trước tiên là cần phải kiểm lại cái tưởng của mình xem nó có phải là một loại
mộng tưởng không? Một loại tưởng đảo ngược (thiện mà cho là ác), một loại tưởng
của những người điên (không thật mà cho là thật).
Ðúng theo Ðạo Phật thì người xuất gia
(mà chúng ta quen gọi là Sư Tăng) không được lập gia đình. Chữ Sư có nghĩa là
Thầy, chỉ có Thầy Tăng mới không được quyền có vợ, còn những ông thầy khác như
Giáo sư (thầy dạy học), Kỹ sư (thầy kỹ thuật), Kiến trúc sư (thầy vẽ kiểu nhà),
Võ sư (thầy dạy võ) v.v... những ông thầy này được quyền có vợ chứ! Ngay cả Ðạo
sư (thầy dạy Ðạo) cũng có vợ được nếu đạo sư đó không phải là Tăng.
Gần đây có một số Phật tử Việt Nam
theo học Ðạo với các Thầy Lạt Ma Tây Tạng. Những Phật tử này thường vẫn còn
khái niệm Thầy tu không được có vợ. Vì thế nên có một cô Phật tử ở Canada đến
nói với tôi rằng: "Con theo học với vị Lạt Ma này được hai tháng nhưng sau
khi biết ông ta có vợ thì thôi, không theo học nữa".
Giá trị đạo đức của một ông Thầy
không nên được đánh giá trên việc ông ta có vợ hay không có vợ. Ở Nhật Bản các
vị Tăng đa số đều có vợ. Có nhiều chùa, sau khi vị trụ trì mất thì con của họ
lên thay thế làm trụ trì. Có hai vị thiền sư Nhật nổi tiếng là Shunryu Suzuki
(1905-1971) tác giả quyển "Thiền tâm, Sơ tâm" (Zen mind,
Beginner"s mind) và Daisetz Teitaro Suzuki (1870-1966) tác giả bộ
"Thiền Luận". Khi nói về hai vị này, nhiều người gọi họ là Ðại Sư.
Tôi tự hỏi không biết những người này có biết là hai Ðại Sư của họ có vợ chăng?
Nếu biết thì có còn gọi là Ðại Sư nữa không?
Riêng theo truyền thống Tây Tạng thì
có hai loại Lạt Ma. Lạt Ma Tăng không có vợ và Lạt Ma cư sĩ có vợ con. Chữ Lạt
Ma (Lama) là dịch từ chữ Phạn Guru có nghĩa là Ðạo Sư, vị Thầy chỉ đạo. Phật
Giáo được truyền vào Tây Tạng khoảng thế kỷ thứ 8 do Padma-sambhava (Liên Hoa
Sanh), vị này là một Ðạo Sư nổi tiếng về Mật Giáo, xuất thân từ tu-viện
Vikramasila, một tu-viện lớn ngang hàng với Nalanda. Padmasambhava có hai người
vợ và cũng là hai đệ tử lớn. Chính ông đã sáng lập ra phái Nyingmapa (Cổ Mật),
trong phái này đa số các Lạt Ma đều là cư sĩ nên chuyện có hay không có vợ
không phải là một vấn đề. Sau đó vào thế kỷ thứ 11, có thêm hai phái nữa ra đời
là Kagyupa và Sakyapa. Sơ Tổ Tây Tạng phái Kagyupa là Marpa qua Ấn Ðộ học Ðạo
với Naropa rồi trở về xứ dịch kinh truyền Ðạo. Ðạo Sư Marpa có vợ và đệ tử xuất
sắc nhất của ông là Milarépa, vị này không phải là Tăng mà là một đạo sĩ Du Già
(Yogi, naldjorpa). Ðệ tử kế nghiệp Milarépa là Gampopa, một vị Tăng nên bắt đầu
từ Gampopa trở đi đa số đều là Tăng, nhưng vẫn còn một phần ba là cư sĩ. Kế
nghiệp Gampopa là Karmapa, bắt đầu từ vị này thì có sự tái sinh trở lại ngôi vị
mình cho tới Karmapa thứ 16, vị này mới mất năm 1982. Karmapa là vị lãnh đạo
tối cao của phái Kagyupa, tương đương với đức Ðạt Lai Lạt Ma. Vị Karmapa thứ 15
cũng có vợ. Sơ Tổ của phái Sakyapa là Sachen Kunga Nyingpo cũng có vợ và hai vị
Tổ kế tiếp chính là hai con trai của ông. Ða số Lạt Ma của phái này là cư sĩ,
vị lãnh đạo tối cao hiện nay là Sakya Trizin. Vào thế kỷ 14 có phái Guélugpa ra
đời, Sáng Tổ là Tsongkhapa, một vị Tăng. Kế thừa sau này là Gendun Drub, Ðạt
Lai Lạt Ma thứ nhất. Sau khi chết, vị này tái sinh trở lại mỗi đời, cho tới nay
là Ðạt Lai Lạt Ma thứ 14 (Tenzin Gyatso).
Trong bốn phái lớn vừa kể, ba phái
đầu được gọi là Hồng Mạo phái (phái mũ đỏ), phái chót là Hoàng Mạo phái (phái
mũ vàng). Phái này rất tôn trọng giới luật nên đa số Lạt Ma đều là Tăng.
Kể sơ các dòng phái của Tây Tạng để
bạn đọc và người nào muốn theo học với Phật Giáo Tây Tạng khỏi bị bỡ ngỡ trước
vấn đề "Lạt Ma có vợ". Với dân Tây Tạng, một vị Lạt Ma có vợ hay
không, việc đó không thành vấn đề. Hơn thế nữa, trong giáo lý Mật Tông Tây Tạng
(Tantrayana) có những pháp môn mà trong đó hành giả cần phải có vợ hay một
người nữ cùng tu để tập chuyển hóa những năng lực tính dục (énergie sexuelle)
hầu sớm mau đắc đạo. Ðây là một điều mà Phật tử Việt Nam không thể nào hiểu
nổi, nhiều khi còn cho đó là bàng môn tả đạo. Và đây cũng là một lý do mà tôi
không muốn truyền bá Phật Giáo Tây Tạng sau sáu năm học Ðạo với các Lạt Ma.
Tạm bỏ qua chuyện Sư Nhật hay Lạt Ma
Tây Tạng có vợ, bây giờ nói đến chuyện Sư thật hoàn tục để cưới vợ. Theo truyền
thống Phật Giáo ở các nước Nam Tông như Thái Lan, Miến Ðiện, Tích Lan, Lào, Cam
Bốt, các vị Sư tu hành lâu năm hoàn tục vẫn được Phật tử kính nể vì họ quan
niệm rằng vị Sư đó dù đã hoàn tục nhưng kiến thức và phẩm chất đạo đức của ông
vẫn không mất. Ngược lại trong giới Phật tử Việt Nam thì lại quan niệm việc
hoàn tục là một sự thất bại, có nghĩa là vị Sư đó tu hành không đến nơi đến
chốn, không có nghị lực để bị sa ngã, v.v... Vì đa số Phật tử quan niệm như thế
nên các vị Sư hoàn tục thường có mặc cảm tội lỗi, hoặc xấu hổ rồi đoạn tuyệt
hẳn với Ðạo Phật, không dám bén mảng tới chùa nữa. Như vậy không những chùa mất
đi một vị Tăng mà còn mất luôn một người Phật tử nữa. Ðây là một điều đáng tiếc
và quan niệm này hãy còn thiếu nhiều thương yêu hiểu biết.
"Chiếc áo không làm nên Thầy
tu" kia mà! Sao chúng ta cứ mải vô minh cố chấp vào hình thức? Tu là phải
như thế này, phải như thế kia!
Từ lúc vào chùa đi tu đến nay, tôi đã
chứng kiến nhiều huynh đệ hoàn tục. Ban đầu tôi cũng bất mãn, thầm trách Thầy
tôi sao không khuyên răn ngăn cản họ. Nhưng rồi với thời gian, tôi hiểu và
thông cảm, thấy rằng họ còn những bài học cần phải học, cần phải hiểu để tiến
hóa. Ðạo không nhất thiết phải học ở trong chùa hay trong kinh sách mà Ðạo ở
khắp mọi nơi.
Có nhiều Phật tử phê phán: "Tội
nghiệp Thầy đó nghiệp nặng, hoặc Sư Cô đó còn nặng nợ trần gian". Họ làm
như mình không còn nặng nợ nữa vậy. Có biết đâu mình cũng nặng nợ như ai nhưng
trốn nợ hoặc chưa tới lúc phải trả đó thôi.
Ði tìm Ðạo tức là đi tìm Thầy. Do đó
có câu: "Tầm Sư học Ðạo". Vì thế chữ Ðạo không thể rời chữ Sư. Ðức
Phật là một Ðạo Sư, người chỉ đường đến Niết Bàn và con đường này được gọi là
Ðạo Phật. Chúa Giê-Su cũng là một Ðạo Sư, người chỉ đường về nước trời (Thiên
Ðàng) và con đường này được gọi là Ðạo Chúa. Ngày nay hai vị Ðạo Sư này không còn
nhưng có các đệ tử đại diện cho hai ngài, đó là quý Thầy Hòa Thượng, Thượng
Tọa, Ðại Ðức, hoặc các cha Linh Mục, Giám Mục, Hồng Y, v.v...
Tìm Thầy hay tìm một người mẫu lý
tưởng?
Trong quyển Vô Ngã, viết năm 1990,
chương "Liên hệ Thầy trò", tôi có nói là người tu hành ban đầu rất
cần sự hướng dẫn của một vị Thầy. Nếu theo một Thầy lành, ta sẽ trở nên lành;
nếu theo một Thầy ác, ta sẽ trở nên ác. Do đó người tu hành phải sáng suốt lựa
chọn cho mình một vị Thầy xứng đáng tin tưởng. Nếu lựa chọn đúng thì sự tu hành
gặp nhiều thiện duyên tiến triển. Nếu lựa chọn sai thì có thể thối thất đạo
tâm, không muốn tu hành, nhiều khi đâm ra hận và chán ghét luôn tất cả Thầy
khác.
Ở đây tôi sẽ không giới thiệu bạn một
Thầy mẫu lý tưởng mà chỉ nói lên sự nhận xét của tôi về chuyện tìm Thầy.
Tìm Thầy cũng giống như tìm bác sĩ
vậy. Khi bị bệnh muốn khỏi thì phải đi tìm bác sĩ. Thí dụ trong tỉnh bạn ở có
10 ông bác sĩ. Sự đi tìm bác sĩ có thể được chia ra làm ba giai đoạn:
1. Tìm bác sĩ gần nhà nhất.
2. Tìm bác sĩ nổi tiếng hoặc do người quen giới thiệu.
3. Chính mình đi hết 10 ông bác sĩ.
2. Tìm bác sĩ nổi tiếng hoặc do người quen giới thiệu.
3. Chính mình đi hết 10 ông bác sĩ.
Khi mới bị bệnh, bạn sẽ tìm đến một
ông bác sĩ gần nhà nhất. Nếu bệnh của bạn không nặng lắm và ông ta cho thuốc
chữa khỏi thì bạn không cần tìm một ông bác sĩ khác nữa.
Nhưng nếu bệnh của bạn thuộc loại nan
y và ông ta không chữa khỏi, hoặc bạn đi chữa nhiều lần mà không thấy khá thì
lúc đó bạn sẽ cảm thấy cần phải tìm một ông bác sĩ khác khá hơn. Bạn có thể tìm
đến một ông bác sĩ nổi tiếng trong vùng hoặc nhờ người quen giới thiệu. Nếu ông
bác sĩ này chữa bạn hết bệnh hoặc bạn cảm thấy bệnh tình thuyên giảm thì bạn sẽ
tiếp tục đến với ông ta và không cần đi tìm một bác sĩ khác nữa. Nhưng nếu ngay
cả ông bác sĩ nổi tiếng này cũng không chữa bạn hết bệnh được thì giải pháp thứ
ba là bạn phải tự mình chịu khó đi khám hết 10 ông bác sĩ trong vùng, may ra sẽ
tìm được một ông chữa cho bạn khỏi bệnh.
Trong trường hợp cả 10 ông bác sĩ
trong tỉnh cũng không chữa hết bệnh thì có lẽ bạn phải chịu khó lặn lội sang
tỉnh lân cận để tìm bác sĩ khác. Và đây là một giải pháp thứ tư. Ta có thể tiếp
tục đưa ra nhiều giả thuyết và sẽ có nhiều giải pháp khác nhau. Nhưng tôi tạm
ngưng ở ba giai đoạn đầu.
Ði tìm Thầy học Ðạo cũng tương tự như
vậy. Bình thường chúng ta không bao giờ nghĩ chuyện tới chùa. Ðến khi trong nhà
có ai bệnh, ai chết cần phải cầu an, cầu siêu thì lúc đó ta đến đại một chùa
nào gần nhà có Thầy cầu an, cầu siêu. Nếu bệnh của ta chỉ là bệnh cần tín
ngưỡng, cần cầu xin ơn trên gia hộ thì tất cả chùa nào có đầy đủ tượng Phật
trang nghiêm, có quý Thầy tụng niệm nhịp nhàng hợp nhĩ là có thể cứu khổ cho ta
được rồi.
Nhưng có những người sau thời gian
cầu an, cầu siêu bỗng nhiên nghe lòng chán ngán cuộc đời vô thường, muốn tìm
hiểu nhiều hơn và bắt đầu thỉnh kinh sách về đọc. Càng đọc càng thấm thía, muốn
tìm hiểu hơn, muốn đi nghe thuyết pháp, muốn tu thiệt, muốn ngồi thiền, trì
chú, v.v... Nếu vị Thầy trụ trì ở đó ngoài việc ứng phú, tụng kinh làm đám, còn
biết giảng Ðạo thuyết pháp thì quá tốt, ta sẽ không cần phải đi tìm Thầy khác
học Ðạo. Nhưng nếu sau một thời gian học Ðạo với Thầy, ta cảm thấy mình thông
minh quá, học đâu hiểu đó và hình như Thầy cứ giảng đi giảng lại hoài những đề
tài cũ rích. Ðến đây ta sẽ nảy lên ý niệm muốn đi tìm Thầy khác giỏi hơn. Ðây
chính là giai đoạn hai: đi tìm Thầy nổi tiếng hoặc nghe đồn về Thầy nào giỏi.
Nhiều người ở Pháp, Mỹ mua vé về Việt Nam xin làm đệ tử Thầy Thanh Từ, hoặc ở
Việt Nam thì muốn sang Pháp tu học với Thầy Nhất Hạnh, hoặc gần đây có một số
người muốn sang Ấn Ðộ, Dharamsala, làm đệ tử của đức Dalai Lama, hoặc các Lạt
Ma Tây Tạng vì cho rằng các Lạt Ma tu cao hơn, nhiều thần thông. Họ đâu biết
rằng Phật Giáo Tây Tạng cũng có những lủng củng nội bộ, chia rẽ tông phái, thù
hiềm lẫn nhau.
Anh A thích tu theo Thầy Thanh Từ thì
cứ để anh theo. Cô B thích theo Thầy Nhất Hạnh thì cứ để cô theo. Chị C thích
theo Thầy Tây Tạng thì cứ để chị theo. Chúng ta là những người đang đi trong sa
mạc nắng chói, cần tìm bóng mát. Các vị Thầy là những bóng cây che mát. Sao ta
lại dại dột chia rẽ, níu kéo nhau, muốn mọi người phải theo về ông Thầy của
mình, Thầy mình là giỏi nhất, là bậc chân tu đắc đạo.
Song le, có những người theo học với
Thầy nổi tiếng trong một thời gian mà vẫn không thỏa mãn, còn nhiều nội kết đau
khổ trong lòng chưa giải tỏa được. Ðến đây ta bước sang giai đoạn ba là lên
đường tham vấn tất cả Thầy khác. Ðiều này xưa kia các thiền sư Trung Hoa đã có
làm, gọi là hành cước.
Thông thường giai đoạn ba ít có người
đến vì đa số dừng lại ở giai đoạn hai. Khi được làm đệ tử của một Thầy nổi
tiếng, có ai dại gì mà lại bỏ đi. Nếu có bỏ đi thì chắc phải tìm Thầy nổi tiếng
hơn nữa, hơi đâu mà đi tìm một Thầy vô danh tiểu tốt. Ðược làm đệ tử của một
Thầy nổi tiếng, dù không đắc đạo đi nữa, cái Ta (ngã) của mình không nhiều thì
ít cũng được hưởng lây danh của Thầy.
Sau giai đoạn ba còn nhiều giai đoạn
tìm Thầy nữa, nhưng theo tôi, có một giai đoạn sau cùng mà rất ít ai nghĩ tới,
đó là giai đoạn mà ta không còn là đệ tử của một cá nhân ông Thầy nào nữa, mà
là đệ tử của một bóng cây, một dòng sông, một đám mây, một cơn mưa, một ông
già, một em bé, v.v...
Trong quyển "Câu chuyện dòng
sông" của Hermann Hesse, Siddharta đã gặp và biết đức Phật là một Ðạo Sư
đắc đạo nhưng anh ta vẫn không theo, trở về ngồi bên dòng sông, lắng nghe dòng
sông. Không phải vì Phật là một Ðạo Sư nổi tiếng mà ta phải cố bám chạy theo.
Không phải vì tôi là một tu sĩ Phật Giáo mà tôi phải luôn luôn ca tụng Ðạo
Phật. Vì Ðạo Phật không phải là chân lý mà chỉ là con đường dẫn đến chân lý.
Các Ðạo khác cũng vậy, không phải là chân lý mà chỉ là con đường dẫn đến chân
lý. Tôi đến với Ðạo Phật vì tôi có nhân duyên và hoàn cảnh nhiều hơn đối với
Ðạo khác.
Trên đây là ba giai đoạn thông thường
của sự tìm Thầy. Trong mỗi giai đoạn chúng ta đều mang theo một cái khung về
ông Thầy. Ðó là những khái niệm cứng ngắc sẵn có của ta về một ông Thầy lý
tưởng. Thí dụ theo tôi thì một ông Thầy lý tưởng phải như sau:
- Hiền như Bụt.
- Khờ khạo không biết gì về chuyện đời.
- Sống kham khổ, ăn mặc thô sơ.
- Suốt ngày chỉ biết gõ mõ, tụng kinh, niệm Phật.
- Khờ khạo không biết gì về chuyện đời.
- Sống kham khổ, ăn mặc thô sơ.
- Suốt ngày chỉ biết gõ mõ, tụng kinh, niệm Phật.
Nếu tôi thích ứng phú thì tôi sẽ thêm
vào:
- Thầy phải biết tán tụng đúng điệu
miền Trung, tán rơi, tán xắp, tán trạo, v.v...
- Thầy phải biết làm sớ làm điệp ...
- Thầy phải biết làm sớ làm điệp ...
Hoặc nếu tôi biết đôi chút về giáo lý
thì thêm:
- Thầy phải biết tất cả giáo lý căn
bản.
- Thầy phải biết giảng kinh Pháp Hoa, Niết Bàn, Kim Cang, v.v...
- Thầy phải biết giảng kinh Pháp Hoa, Niết Bàn, Kim Cang, v.v...
Nếu tôi thích tu Thiền thì sẽ thêm:
- Thầy phải có định lực này nọ...
- Thầy phải ngồi thiền suốt ngày hay ít nhất là bốn tiếng một ngày...
- Thầy phải ngồi thiền suốt ngày hay ít nhất là bốn tiếng một ngày...
Hoặc nếu thích Mật Tông thì:
- Thầy phải biết làm bùa vẽ chú, trừ
ma yếm quỷ, v.v...
Cứ thế, cái danh sách tiêu chuẩn về
Thầy lý tưởng của tôi dài hay ngắn tùy theo sự hiểu biết nhiều hay ít về Ðạo.
Sau đó tôi đóng khung cái danh sách này rồi mang nó đi tìm Thầy. Nếu thấy Thầy
nào hợp với những tiêu chuẩn ấn định trong khung thì tôi cho Thầy đó xứng đáng
làm Thầy của tôi, là một Thầy tu chân chính.
Chúng ta thường khao khát đi tìm một
Thầy chân tu đạo đức. Nhưng chân tu đạo đức của ai? Của ta hay của ông Thầy đó?
Chân tu của ta có nghĩa là gì? Ðạo đức theo ta là sao? Phải chăng là những tiêu
chuẩn đóng khung của ta? Ta đi tìm ông Thầy tự thân hay đi tìm ông Thầy trong
khung của mình?
Thầy tôi phải như thế này, phải như
thế nọ! Thầy tu không được như thế này, không được như thế kia!
Trước khi đi tu, tôi đã học đến cử
nhân vật lý (licence de physique) ở Ðại Học Orsay. Khi đi tu, tôi nghĩ rằng
bằng cấp thế gian không có ích lợi gì và cũng không có gì đáng để phô trương,
vì Ðạo Phật há chẳng dạy buông xả hết sao! Thế nhưng sau khi vào chùa tôi thấy
quý Thầy hay trưng bằng tiến sĩ (Ph.D) ra, và nhiều Thầy khuyên tôi nên trở lại
Ðại Học để lấy bằng tiến sĩ, vì thời nay nếu có bằng cấp cao thì dễ làm Ðạo,
nói người ta mới nghe, mới nể. Nghe nói hợp lý nên tôi cũng tính đi học lại để
lấy bằng Ph.D, nhưng một hôm ngồi nói chuyện với chú Minh Lâm, chú nói một câu
làm tôi tỉnh ngộ: "Sao quý Thầy cứ tốn thì giờ theo đuổi bằng cấp ngoài
đời làm chi! Xá lợi Phất, Mục kiền Liên đâu có bằng Ph.D mà vẫn đắc đạo".
Cuối cùng tôi đã nghe lời chú nên tới nay tôi vẫn không có bằng Ph.D. Nói vậy
bạn đừng hiểu lầm cho tôi chống báng bằng cấp. Bằng cấp chỉ là bằng cấp, tự nó
vô hại, chỉ có những khái niệm về bằng cấp mới là nguy hiểm mà thôi. Bằng cấp
dùng để chứng minh trình độ kiến thức. Ngày nay với sự tiến bộ của khoa học,
bạn có thể tham khảo tất cả Tam Tạng Kinh Ðiển anh ngữ trên hệ thống Internet
ngay nơi phòng ngủ của mình nếu bạn có máy vi tính. Với Internet bạn có thể mở
mang kiến thức của mình 24 tiếng trong ngày nếu bạn muốn mà không cần phải vào
Ðại Học hay Thư Viện.
Theo tôi nghĩ, không phải ai cũng
muốn tìm Thầy đắc đạo, vì đa số chỉ cần một Thầy hướng dẫn tinh thần là đủ. Tuy
nhiên ước muốn tìm Thầy đắc đạo không phải là không có, nhất là đối với người
muốn tu hành thực sự, muốn giải thoát luân hồi càng sớm càng tốt. Là Phật tử,
chắc bạn cũng biết thời nay là thời mạt pháp, cách Phật xa hơn 2500 năm, tìm
đâu ra Thầy đắc đạo? Mà đắc đạo theo bạn là thế nào? Có phải khi nhìn vào bạn,
ông Thầy đó liền biết quá khứ, vị lai của bạn không? Nếu vậy thì Thầy đó có
khác gì thầy bói tướng? Có phải Thầy đó biết trừ ma yếm quỷ, làm cho gia đạo
của bạn được bình an không? Nếu thế thì đó là thầy bùa, thầy pháp rồi.
Ðắc đạo có phải ngồi thiền nhập định
suốt ngày suốt đêm không? Ở Ấn Ðộ có nhiều đạo sĩ Fakir có thể ngồi hoặc nằm
suốt ngày trên những bàn chông hoặc đứng một chân, giơ một tay suốt cả tuần cả
tháng. Theo bạn nghĩ, mấy ông này có đắc đạo không?
Ðắc đạo có phải là giảng được những
bộ kinh lớn Ðại Thừa như Kim Cang, Niết Nàn, Hoa Nghiêm không? Mấy giáo sư Ðại
Học Triết ở Pháp, Bỉ, Mỹ cũng giảng được các kinh này và nhiều khi còn dẫn
chứng đầy đủ hơn quý Thầy nữa.
Biết trước giờ chết của mình hoặc
muốn chết thì chết như chuyện gia đình Bàng Long Uẩn của Thiền Tông, có phải là
đắc đạo không? Ở Ấn Ðộ các đạo sĩ Du Già (Yogi) luyện tập pháp môn làm chủ hơi
thở Pranayama có thể tùy ý làm đứng nhịp tim hoặc ngưng hơi thở để chôn sống
hai ba ngày, sau đó sống trở lại như thường. Không biết mấy ông này đã đắc đạo
chưa? Mà cho dù đắc đạo đi nữa cũng phải chờ đến khi ông ta chết tự tại rồi mới
biết là đắc đạo, và như vậy đâu còn ích lợi gì cho tôi, nếu có thì chỉ xin hình
ông ta đem về để lên bàn thờ tôn sùng khấn vái.
Bạn cho rằng tôi không thích mấy ông
Thầy đắc đạo sao? Chính vì thích mấy Thầy đắc đạo nên tôi đã rời chùa, khăn gói
lên đường tìm các bậc chân sư đắc đạo. Chữ đắc đạo đã làm tôi say mê đắm đuối
trong suốt bảy năm (từ 87 đến 93). Ngoài chuyện tìm Thầy đắc đạo, tôi còn muốn
đắc đạo ngay trong đời này nữa, muốn bắt chước Milarépa. Vì thế tôi đã đi tìm
học với các Thầy Tây Tạng và nhập thất ba năm. Nhưng bây giờ tôi không còn muốn
tìm Thầy đắc đạo nữa, chỉ muốn tìm Thầy chỉ "Ðạo Sống" khác với Ðạo
Chết. Ðạo chết là Ðạo dạy tu hành để sau khi chết được lên thiên đàng hay vào
Niết Bàn, v.v...và nhiều lúc chỉ vì muốn nhập Niết Bàn hay lên thiên đàng sớm
mà người ta bỏ quên sự sống hiện tại, đánh mất bao nhiêu sinh lực và tiền của.
Ðạo Sống là sống cho ra sống, hiểu
được ý nghĩa của sự sống, thực hiện an vui hạnh phúc ngay trong hiện tại, sống
hoà hợp thương yêu với chính mình và mọi người, biết chấp nhận cả thiện lẫn ác.
Lúc trước mỗi khi nghe nói ở đâu có
Thầy tu cao, đắc đạo là tôi liền tìm đến cầu học. Nhưng tôi chỉ ở được vài tuần
hoặc vài tháng rồi lại bỏ đi. Bởi vì tôi không bắt được sự thông cảm hai chiều,
có nghĩa là trò phải hiểu Thầy chứ Thầy không cần hiểu trò. Thầy dạy sao thì
nghe vậy, hiểu hay không cũng phải làm theo. Có nhiều Thầy còn muốn tôi trở
thành y hệt như ông ta, trở thành hình bóng của ông ta. Nhưng làm sao tôi trở
thành hình bóng của một người khác được! Do đó cứ thế mà tiếp tục tầm Sư học
Ðạo. Thế rồi có một lần tôi đừng lại, tự hỏi làm sao biết được Thầy kia là
người đắc đạo? Mà đắc đạo là đắc đạo gì? Ở đây nếu bạn giỏi kinh thì có thể trả
lời: người đắc đạo là đắc cái vô sở đắc, chứng cái vô sở chứng, dĩ vô sở đắc
cố, cố danh chân đắc. Trả lời như vậy thì đúng là tinh thần bát nhã rồi, nhưng
thú thật với bạn, tôi thấy nó không ăn nhập gì với tôi cả.
Bạn tu theo Ðạo Phật, tôi cũng tu
theo Ðạo Phật, nhưng Ðạo Phật của bạn có chắc là Ðạo Phật của tôi không? Chắc
chắn là không rồi. Cũng cùng là Phật Thích Ca nhưng Phật Thích Ca trong đầu bạn
đâu có giống Phật Thích Ca trong đầu tôi. Không tin bạn cứ nhìn các tượng Phật
thì biết. Tượng Phật của Trung Hoa, Nhật Bản thì mập mạp, đẫy đà; tượng Phật
của Thái Lan, Miến Ðiện thì gầy gò, bụng thắt lưng eo.
Ở gần một Thầy đắc đạo mà không cảm
thấy an vui hạnh phúc, ngược lại chỉ thấy buồn bực, khó chịu thì sự đắc đạo của
ông ta có giúp ích gì cho mình? Hơn nữa làm sao biết được ông ta đắc đạo? Mình
chỉ biết người khác đắc đạo khi chính mình đã đắc đạo. Nếu chưa được như vậy mà
dám cho kẻ khác đắc đạo thì đó chỉ là một khái niệm đắc đạo chủ quan. Thêm vào
đó, đắc đạo nào? Ðạo Phật chăng? Như đã nói hồi nãy, Ðạo Phật có nhiều truyền
thống, mỗi truyền thống lại có nhiều tông phái, mỗi tông phái lại có nhiều khái
niệm đắc đạo khác nhau. Bởi vậy khi đi tìm Thầy đắc đạo, ta cần phải xác định
lại cái Ðạo mà mình cần đắc, sau đó quan sát xem ông Thầy "đắc đạo"
mà mình theo học có thể hiện cái Ðạo mà mình muốn đắc hay không?
Giờ đây, bất cứ ai cũng có thể làm
Thầy tôi được, từ một em bé đến một bà lão. Ngay cả bạn nữa, nếu bạn biết sống
cho ra sống, tự thân bạn tỏa ra niềm vui, tỏa ra tình thương và sự chân thật
thì thế nào tôi cũng có dịp đến học Ðạo với bạn.
Âm dương, Nam nữ
Theo thường lệ, người tu phải tránh
xa sắc dục, xem nữ sắc như rắn độc. Riêng người Á Ðông thấm nhuần truyền thống
Nho Giáo, "Nam Nữ thọ thọ bất thân", nói đến chuyện nam nữ là điều
tối kỵ. Người thường đã vậy, nói chi đến người tu. Nhưng oái ăm thay! Ở đời cái
gì càng cấm người ta lại càng thích. Không thích được trước mặt thì thích sau
lưng, điều này tiếng Pháp gọi là "fausse pudeur" tức là tiết hạnh
giả, trước mặt thì bẽn lẽn ngượng ngùng nhưng sau lưng thì liếc mắt đưa tình,
thầm thương trộm nhớ.
Tôi biết có vài Thầy rất ghét phái
nữ, ghét ra mặt, nhưng chính mấy Thầy này lại là những người hoàn tục lấy vợ
sớm hơn ai khác. Ở đời có câu: "ghét của nào, trời trao của đó". Nghe
qua thấy ông Trời bất công, nhưng thật ra ưa ghét chỉ là sự xung đột mâu thuẫn
của nội tâm. Những người hoàn tục đâu phải họ không muốn tu, họ là những người
muốn tu và giữ giới nghiêm chỉnh hơn ai hết, nhưng họ chỉ giữ giới tướng mà
không hiểu giới tánh. Họ không hiểu chính họ. Con người là một loại chúng sinh,
tiếng Phạn là Sattva có nghĩa là loài hữu tình, có tình cảm. Và như vậy con
người không phải là rô bô, bấm nút ưa là ưa, bấm nút ghét là ghét. Người tu ưa
sống với lý trí hơn tình cảm vì cho tình cảm là ràng buộc, từ đó có quan niệm
tu là phải cắt đứt tình cảm. Theo tôi nghĩ, con người cần phải dung hòa cả hai,
lý trí và tình cảm. Nếu chỉ có lý trí mà không tình cảm thì trở thành lưu manh,
xảo quyệt, ích kỷ, vô lương tâm. Chữ tâm, tiếng Tàu có nghĩa là tim (quả tim),
trung tâm của tình cảm, người có tâm là người có tim, có lòng, biết thương yêu
kẻ khác. Do đó chữ tâm đi đôi với tình cảm. Không nên lầm lẫn tâm (heart) với
tâm ý hay ý thức (consciousness). Ý thức đi đôi với lý trí. Nếu chỉ có tình cảm
mà thiếu lý trí thì dễ đa tình, dễ cười, dễ khóc. Ða tình ở đây nên hiểu là
giàu tình cảm. Tới bây giờ chữ đa tình thường mang nghĩa xấu, do đó chúng ta
không được đa tình!
Ban đầu đi tu, tôi cũng không hiểu rõ
lý trí và tình cảm, chỉ biết tu là phải dẹp hết tình cảm, vùi đầu vào kinh sách
để tìm chân lý. Càng cứng rắn, nhạt nhẽo chừng nào thì huynh đệ và Phật tử lại
có vẻ nể khen là tu giỏi, tu khá! Mải mê chạy theo lý trí, thỏa mãn trí thức,
thường xuyên quán chiếu để dập tắt tình cảm, lục dục nên sau một thời gian tôi
không ngờ là quả tim mình đã trở thành khô héo. Trong Ðạo Phật có danh từ gọi
là càn huệ, một loại trí huệ khô cằn. Nhiều người tu hay mắc bệnh này, Tam Tạng
Kinh Ðiển rất thông nhưng cư xử lại thiếu tình người, chỉ biết sai khiến Phật
tử, củng cố địa vị, danh vọng của mình.
Không phải tự nhiên mà tôi nhận ra
được quả tim mình khô héo đâu. Phải có nguyên do và triệu chứng chứ! Số là
trong lúc nhập thất ba năm, vào những buổi lễ, tôi thường làm lopeun hoặc
oumzé, tức là chủ lễ, vì tôi tụng tiếng Tây Tạng nhanh hơn các bạn đồng tu. Ðây
cũng là một vinh dự cho tôi, nhưng theo luật bù trừ thì trong cái lợi có sẵn
mầm của cái hại, hoặc nói cách khác càng leo cao thì dễ té đau. Ðúng ra trong
nhóm tu mười lăm người, mỗi người phải thay phiên nhau làm chủ lễ và xử dụng
các nhạc khí như: radong, kyangling, gyaling, reulmo, v.v... nhưng đến các buổi
lễ lớn với Sadhana dài như Mahakala, Dorjé Pamo, Dorjé Sempa thì tôi phải lãnh
việc chủ lễ. Mỗi buổi lễ như thế kéo dài từ sáu đến tám tiếng đồng hồ. Sang năm
thứ hai, tôi bắt đầu chán và mệt vì yếu hơi không thể dẫn chúng được nữa. Cùng
lúc tôi hay bị tức thở và nhói nơi ngực. Sau cùng tôi đành phải bỏ luôn chức
chủ lễ, tuy thế tôi vẫn bị khó thở giống như có một cục đá đè nơi ngực vậy. Tôi
bị khổ sở trong mấy tháng trời, áp dụng đủ mọi cách hít thở Yoga phối hợp với
Thiền tọa nhưng chỉ bớt chút ít thôi, vì hễ tụng lớn một chút lại bị tức thở
hụt hơi ngay. Mãi sau này, khi ra thất tôi có dịp nghiên cứu thêm về tâm lý
học, Ðông-Y và tu tập Yoga ở Trung Tâm Sivananda, tôi mới hiểu rõ phần nào căn
bệnh của mình. Lúc đầu tôi đổ tại nghiệp, nghĩ chắc là mình tạo ác nên nay phải
trả nghiệp tức ngực, khó thở, vì các Sư Tây Tạng tụng kinh suốt bảy, tám tiếng
đồng hồ mà đâu có ai tức ngực khó thở.
Trong Y học dân tộc có câu :
"Thông, tắc bất thống, thống, tắc bất thông."
Khí huyết lưu thông thì không có nơi
nào bị bế tắc mà sinh ra bệnh. Nếu có bệnh tức là khí huyết không thông.
Theo Tây-Y, nguyên nhân gây ra bệnh
là vi trùng. Cách chữa bệnh của họ là cho thuốc giết vi trùng. Nếu thử máu,
chiếu điện không thấy triệu chứng bất thường thì đối với họ, bạn không có bệnh.
Theo Ðông-Y, nguyên nhân gây ra bệnh
là sự mất thăng bằng âm dương trong cơ thể, khiến khí huyết không lưu thông,
tĩnh mạch bế tắc, tạng phủ suy nhược. Từ đó vệ khí (khí bao bọc chung quanh
người) yếu dần, vi trùng, vi khuẩn dễ xâm nhập. Vi trùng ở đâu chả có, nó đầy
khắp trong không khí, khi cơ thể yếu, kháng trùng ít thì nó xâm nhập. Nếu so
sánh thì quan niệm nguyên nhân gây ra bệnh của Ðông-Y vi tế hơn Tây-Y một bậc.
Nhưng con người đâu phải chỉ có thể xác không thôi, còn có tinh thần nữa. Thất
tình, lục dục quá nhiều cũng có thể gây ra bệnh, điều này Ðông-Y có nói tới.
Khi nói đến bệnh, người ta thường
chia ra làm hai loại: thân bệnh và tâm bệnh, tới bây giờ các tôn giáo chỉ chú
trọng chữa tâm bệnh thôi, còn thân bệnh để dành cho các bác sĩ và lương y. Trên
lý thuyết phân chia như vậy có vẻ dễ giải quyết, nhưng thực tế đâu phải như
thế. Thân và tâm đâu phải là hai thực thể cách biệt, thân tâm thẩm thấu vào
nhau. Thân bệnh thì làm sao tâm vui cho được trừ khi bạn là người tu cao đã đạt
đến trạng thái Bất động Ðịa. Và nếu tâm buồn thì thân cũng khó mà an. Do đó có
những bệnh gọi là bệnh tâm thể (psychosomatique), do những cảm xúc (émotion)
phát xuất từ tâm rồi truyền dần phát ra thành bệnh nơi thể xác. Ða số người tu,
do dồn nén tình cảm, từ chối thể chất, nên dễ mắc bệnh này. Chính tôi là một
bệnh nhân, bệnh tức ngực, khó thở của tôi cũng thuộc loại này. Quý Thầy bị bệnh
tiểu đường, ung thư, các Sư Cô bị bệnh tử cung, phần lớn cũng do tâm thể dồn
nén cảm xúc, từ chối không muốn biết đến thân thể của mình vì cho nó "bất
tịnh". Tôi đã tụng Tâm Kinh Bát Nhã hàng ngày mà hình như hai chữ bất cấu,
bất tịnh vẫn chưa in vào đầu tôi được chút nào, có lẽ vì cái ngã Ðại Ðức của
tôi chỉ muốn mình là Thầy tu chân tịnh mà thôi.
Vì lầm cho Tu chỉ là Tu tâm, nên tôi
đã làm ngơ đối với thể xác của mình,và như vậy tôi đâu có tu thân. Khi tâm tham
khởi lên, tôi biết có tâm tham và tôi thiền quán để chữa cho tâm hết tham, đó
là tôi chữa (tu) tâm khỏi bệnh tham. Nhưng khi đau bụng, nhức đầu, khó thở tôi
đâu có biết đó là những dấu hiệu cầu cứu (S.O.S.) của thân, nó báo cho tôi hay
là có những sự bất ổn bên trong, và tôi cứ làm ngơ tụng kinh, ngồi thiền, dùng
ý chí khống chế thể xác. Ðương nhiên tôi có thể khống chế như vậy được vài lần,
vài tháng, vài năm và tôi sẽ cảm tưởng rằng tôi làm chủ được thân thể mình,
nhưng thực tế thì tôi là một kẻ ngu si đè nén cảm xúc, tạo ra nội kết. Ðến một
ngày nào những nội kết này bộc phát ra thành bệnh. Như vậy bệnh là một tiếng
chuông tỉnh thức, một thiền trượng gõ vào đầu thiền sinh mê ngủ hoặc đang chìm
trong dòng ảo tưởng. Bệnh khổ đương nhiên là một nghiệp quả, nhưng đó là kết
quả của sự vô minh. Tôi vô minh không biết tu thân,nên đã tạo nghiệp khiến cho
thân phải bị bệnh.
Trong quyển "Con đường chuyển
hóa", Thầy Nhất Hạnh đã dùng đến danh từ "nội kết" rất hay. Tới
bây giờ Phạn ngữ Samyojana được dịch là kiết sử, kiết là kết tụ lại thành một
khối, sử là ràng buộc và sai sử. Khi nói đến kiết sử, ta thường liên tưởng đến
mười phiền não gốc : tham, sân, si, mạn nghi, thân kiến, biên kiến v.v ....
nhưng ta không ý thức được tính cách đúc tụ thành một khối của chúng. Chữ nội
kết rất hợp với tâm lý học hiện đại, nó bao gồm tất cả những loại tình cảm đa
dạng. Con người là loài hữu tình, nếu bảo tu là dứt hết tình cảm trở thành vô
tình như cây như đá thì có khác gì bảo con người đừng làm người nữa. Từ tình
cảm (sentiment) sinh ra cảm xúc (émotion), trong Ðạo Phật thường gán cảm xúc
vào phiền não (émotion perturbatrice) và đa số thường có khuynh hướng đàn áp
tiêu diệt cảm xúc. Ðây là điều không hợp khoa học. Cảm xúc là những năng lượng
(énergie) rất mạnh không thể bị đè nén. Thí dụ một người bình thường có vẻ yếu
ớt, nhưng khi cơn giận nổi lên, anh sẽ cảm thấy sức mình như tăng vọt lên gấp
mấy lần. Với sức mạnh này anh có thể giúp ích hay làm hại kẻ khác tùy theo sự
hiểu biết hoặc vô minh của anh.
"Con đường chuyển hoá" cũng
bàn đến cách thức chuyển hoá nội kết rất có giá trị. Mật Giáo Tantra không chủ
trương tiêu diệt phiền não mà ngược lại đón tiếp ân cần để chuyển hoá chúng.
Ngoài cách thức quản lý những cảm
xúc, Tantra đặc biệt nhấn mạnh đến việc chuyển hoá năng lượng tính dục (énergie
sexuelle). Ðây là một quan niệm khác hẳn với quan niệm tu là phải diệt dục của
Hiển Giáo truyền thống. Hiển Giáo hình như chỉ chú trọng đến việc tu tâm tích
đức, tiêu diệt phiền não để cõi lòng được thanh tịnh. Trong khi đó, Mật Giáo
Tantra chú trọng đến tất cả khía cạch của năng lượng (énergie). Mùa đông ở Âu
Mỹ trời lạnh, người ta thường dùng thức ăn có nhiệt tố cao (calorie), những
thức ăn này chuyển thành nhiệt lượng giúp cơ thể chịu lạnh. Như vậy thức ăn
tiềm chứa trong đó những năng lượng của sức nóng. Nhưng nếu gặp trời lạnh, ta
cứ cầm trong tay mấy củ khoai hay cà rốt, mong cho nó sưởi ấm mình thì bạn nghĩ
sao? Hay là ta phải ăn vào thì những năng lượng kia mới chuyển hóa thành nhiệt
lượng giúp cơ thể ta ấm hơn lên. Tất cả sự vật mà ta quen gọi là lục trần (sắc,
thanh, hương, vị xúc, pháp) đều có những năng lượng tiềm tàng của chúng. Nếu ta
thông minh và biết cách xử dụng chuyển hóa chúng thì sự tu hành sẽ dễ đạt kết
quả. Do đó Mật Giáo Tây Tạng chủ trương rằng Tantrayana (Mật Thừa) dẫn đến Phật
quả nhanh hơn Sutrayana (Kinh Thừa).
Về màu sắc, các Sư Tây Tạng mặc màu
đỏ chát (bordeaux) vì màu đỏ có khả năng kích thích năng lượng sinh tồn
(énergie vitale) và nhiệt lượng giúp họ có sức chịu lạnh. Hơn nữa màu đỏ thuộc
cực dương, xứ Tây Tạng rất lạnh thuộc cực âm, mặc màu đỏ ở xứ lạnh cũng là một
cách quân bình âm dương. Trong bảy màu của ánh sáng mà mắt thường có thể thấy
được, có ba màu thuộc dương : đỏ, cam, vàng, và bốn màu thuộc âm : xanh lá cây,
xanh da trời, xanh nước biển, tím. Mỗi màu sắc đều có những năng lượng riêng
của nó. Trong các Mạn Ðà La (Mandala) của Tây Tạng, nếu để ý bạn sẽ thấy nhiều
màu sắc đủ loại được sắp xếp theo luật rung động của năng lượng (loi d'énergie
vibratoire).
Các kinh chú Tây Tạng thường được
tụng với giọng rất trầm khác với giọng bổng của người Việt. Vì giọng trầm có
khả năng kích thích các luân xa (chakras) phía dưới cơ thể, nơi tiềm tàng năng
lượng sinh tồn (énergie vitale) và năng lượng tính dục (énergie sexuelle).
Các hình Phật Tây Tạng thường được vẽ
dưới trạng thái Yab-Yum. Yab có nghĩa là Cha, Yum là Mẹ. Yab-Yum có nghĩa là
giao hợp, tương đương với nghĩa Yoga (union) là hợp nhất. Tới đây tôi nhớ lại
một lần, các Lạt Ma Tây Tạng tặng cho thư viện Chùa Linh Sơn mấy tấm tranh Phật
(thangka), trên đó có hình Phật Yab-Yum. Sư Cô tri tạng trông coi thư viện lúc
bấy giờ không dám treo lên, vì Sư Cô nói với tôi rằng :"Hình Phật gì mà kỳ
quá! Sao họ lại vẽ hình Phật ôm người nữ"? Nhưng hình Phật Yab-Yum chỉ là
biểu tượng, Phật nam tượng trưng cho phương tiện thiện xảo (upaya), Phật nữ
tượng trưng cho trí huệ (prajna). Sự hợp nhất giữa nam tính và nữ tính, hoặc âm
dương, là chìa khóa căn bản của Tantra tối thượng (Anuttara Yoga Tantra).
Tantra Tây Tạng được chia làm bốn
loại :
1 - Kriya Tantra.
2 - Carya Tantra.
3 - Yoga Tantra.
4 - Anuttara Yoga Tantra.
2 - Carya Tantra.
3 - Yoga Tantra.
4 - Anuttara Yoga Tantra.
Tantra nào cũng dẫn đến giải thoát,
nhưng khác nhau ở phương tiện tu hành. Trong ba năm nhập thất, tôi được học
nhiều về Anuttara Yoga Tantra. Anuttara, Hán Việt phiên âm là A Nậu Ða La có
nghĩa là không gì cao hơn. Loại Tantra này xử dụng nhiều đến năng lượng cảm xúc
(énergie émotionnelle) và năng lượng tính dục (énergie sexuelle). Khi nói đến
tính dục thì phải nói đến âm tính và dương tính, hoặc nói cách khác là nữ tính
và nam tính. Chữ tính ở đây không phải là tính tình mà là nguyên lý (principe).
Vạn vật trong vũ trụ đều có thể xếp vào hai loại: âm và dương. Ở đây ta tìm
thấy giáo lý của Ðạo Lão, bậc thánh nhân là người biết sống thuận với Trời Ðất,
Trời thuộc dương, Ðất thuộc âm. Ta cũng thấy sự trùng hợp với y lý cổ truyền,
người mạnh khỏe là người biết điều hoà quân bình âm dương trong cơ thể. Con
người có hai loại: nam và nữ. Một ngày hai mươi bốn tiếng cũng có hai phần:
ngày và đêm. Một cục nam châm cũng có hai đầu: cực dương và cực âm. Ðiện cũng
có hai loại: điện âm và điện dương. Một hạt nguyên tử cũng có dương tử (proton)
và âm tử tức điện tử (electron).
Nói chung tất cả đều có thể xếp loại
âm dương. Âm tính thì bị thu hút bởi dương tính và ngược lại dương tính cũng bị
thu hút bởi âm tính. Khi trưởng thành, người nam thường đi tìm một người nữ để
kết hôn. Người thường không để ý tại sao lại như vậy? Họ cho rằng đó là lẽ tự
nhiên, Ông Trời sinh ra như thế thì cứ sống như thế, hơi đâu mà tìm hiểu làm
chi cho mệt. Sự kết hôn nam nữ là việc đi tìm hạnh phúc trăm năm, vì người đàn
ông là một nửa vòng tròn (bán cầu) đi tìm một nửa vòng tròn khác để kết hợp lại
thành một vòng tròn. Khi vòng tròn được thành hình thì gọi là viên mãn, viên là
tròn, mãn là đầy đủ. Viên mãn tức là hạnh phúc. Nhưng thực tế đâu phải đơn giản
như vậy. Vấn đề thường xẩy ra là hai nửa vòng tròn kia không cùng kích thước.
Một nửa quá lớn hoặc một nửa quá nhỏ. Và như vậy thì không có sự viên mãn, tức
không có hạnh phúc. Trên phương diện tình cảm một người nam khi gặp một người
nữ hợp nhãn, hợp ý, thì tưởng rằng hai người có thể sống chung hạnh phúc. Nhưng
sau một thời gian, anh nhận ra mình đã tưởng lầm. Ðến đây thường có hai trường
hợp: hoặc anh ta chịu sống trong đau khổ cố giữ hai bán cầu không cùng kích
thước dính vào nhau, hoặc anh ly dị để tìm một nửa vòng tròn khác với hy vọng rằng
nó sẽ cùng kích thước với nửa vòng tròn của anh. Nhiều khi gặp hên, hoặc do
phước duyên đời trước, anh tìm được một nửa vòng tròn đúng kích thước, một
người yêu lý tưởng, thuận vợ, thuận chồng, sống hạnh phúc cho đến đầu bạc răng
long.
Người thường là như vậy, còn người tu
thì sao? Người tu đâu có thể lấy vợ, lấy chồng được! Mà nếu thế thì âm dương
mất quân bình, và người tu sẽ mãi mãi là một nửa vòng tròn cho đến hết đời. Nửa
vòng tròn thì đâu gọi là viên mãn. Không viên mãn thì làm sao có hạnh phúc, có an
lạc được! Nếu tu là để thiếu thốn, khao khát hạnh phúc thì tu làm chi cho khổ!
Có người sẽ trả lời : tu là khổ bây giờ để có hạnh phúc mai sau. Nếu được như
vậy thì tốt lắm, nhưng chỉ sợ không được như vậy thôi! Nếu tu mà có được hạnh
phúc ngay bây giờ và luôn cả mai sau thì có tốt hơn không?
Thật ra người tu vẫn đi tìm một nửa
vòng tròn khác để kết hợp lại thành một vòng tròn. Sự kết hợp này gọi là hợp
nhất (nhập lại thành một) tiếng Phạn gọi là Yoga (union). Hành giả Ấn Giáo
Yogi, tu tập Du Già (Yoga) để tìm sự hợp nhất với Brahma (Phạm thiên). Các tu
sĩ Ðạo Thiên Chúa cũng đi tìm sự trở về với Thượng Ðế. Thiền Sư đi tìm sự trở
về với bổn tánh hay Phật tánh. Người tu khôn khéo là người biết đi tìm nửa vòng
tròn kia ngay nơi mình, không tìm kiếm bên ngoài. Ðó là lý do tại sao Thiền Sư
không đi tìm Phật bên ngoài. Nhưng đâu phải người tu nào cũng biết như vậy. Vấn
đề mà tôi muốn nói ở đây là sự giải quyết những năng lượng tính dục nơi người
tu, nhất là cho những thanh thiếu niên xuất gia. Họ là những người ở lứa tuổi
mà năng lượng tính dục đang phát triển mạnh nhất, khác với những người lớn tuổi
đã có gia đình, vợ con rồi mới xuất gia. Năng lượng tính dục hay bất cứ năng
lượng nào khác cũng cần được hiểu để xử dụng và chuyển hóa trong việc tu hành.
Tôi rất vui khi về Làng Hồng thấy
Tăng Ni ở đó được quyền chơi đá banh, bóng chuyền. Ðó là những hình thức lành
mạnh giúp cho những năng lượng trong cơ thể có cơ hội thoát tiết ra ngoài để
quân bình hóa âm dương. Ở Việt Nam, quý Hoà Thượng hay Thượng Tọa cũng chơi thể
thao, bóng bàn hoặc luyện võ như các Sư Chùa Thiếu Lâm trong phim Tàu, v.v...Ðó
là những phương tiện thiện xảo (upaya) để quân bình hóa những năng lượng trong
tâm hồn và thể xác. Nếu không có những cơ hội như vậy thì người tu sẽ phải đè
nén tình cảm, đàn áp cảm xúc và từ từ đi đến chỗ sinh bệnh. Tệ hơn nữa là các
vị quản chúng, chúng trưởng thường không có khái niệm về khoa học, sinh lý, tâm
lý và y lý nên thay vì tìm phương cứu chữa, lại gieo vào đầu bệnh nhân mặc cảm
tội lỗi: "Chắc con nghiệp nặng nên mới ra nông nỗi này" hoặc
"Ðây là bệnh nghiệp, thôi con ráng trả", hoặc "ráng trì kinh
Dược Sư đi sẽ khỏi", v.v...
Trở về giáo lý Tantra mà tôi được
học, con người có hai thân: thân tứ đại thô kệch và thân vi tế. Trong thân vi
tế có đến 84.000 kinh mạch nhưng quan trọng nhất là ba kinh chính: Tạng ngữ là
Uma, Roma, Kyangma, Phạn ngữ là Sushumna, Pingala, Ida. Sushumna là kinh chính
giữa chạy dọc theo xương sống từ trên đỉnh đầu xuống tới hậu môn. Ida và
Pingala là hai kinh phụ bắt đầu từ hai lỗ mũi chạy lên đỉnh đầu rồi trở xuống
quyện quanh Sushumna và giao nhau ở các luân xa (chakras). Ida là kinh bên trái
màu trắng tượng trưng cho năng lực của mặt trăng thuộc âm. Pingala là kinh bên
phải màu đỏ tượng trưng cho năng lực của mặt trời thuộc dương. Mục đích của
hành giả Tantra là làm sao hít thở điều khiển đưa hai luồng khí âm dương nhật
nguyệt từ Ida và Pingala xuống dưới hậu môn chạy trở vào kinh chính Sushumna,
đánh thức luồng hỏa hầu Kundalini nằm ở luân xa thứ nhất (Muladhara). Kundalini
là một năng lực vô cùng siêu phàm, nó sẽ chạy dọc theo kinh chính đi qua từng
luân xa một để cuối cùng lên đến luân xa thứ bảy (Sahasrara) và từ đó nhập một
với Thượng Ðế, Phạm Thiên, Phật hay Chúa... Khi đưa được hai luồng khí prana
vào Sushumna, hành giả sẽ có cảm giác khoái lạc tương đương với sự giao hoan
của nam nữ. Do đó hành giả Tantra không cần phải đi tìm một người nam hay nữ
bên ngoài để giao hoan mà tìm cách giao hợp ngay trong thân mình hai tính âm
dương nam nữ.
Người tu là người biết được nửa vòng
tròn khiếm khuyết kia nằm sẵn tiềm tàng nơi mình và tìm cách làm nó phát hiện
để cuối cùng chính mình trở thành một vòng tròn viên mãn.
Một người đàn ông mà nghĩ rằng mình
phải là nam nhi chi chí, không được có nữ tính thì người đàn ông này dễ trở
thành vũ phu, không biết thông cảm niềm đau nỗi khổ của vợ con.
Một người đàn bà hoàn toàn nữ tính,
yếu đuối ủy mị, đa sầu đa cảm, không có được một chút cứng rắn của nam tính thì
người đàn bà này sẽ dễ đau khổ vì tình, thường có khuynh hướng đi tìm một đấng
"anh hùng" để nương tựa, và vô tình hay cố ý cam chịu cuộc đời
"chồng chúa vợ tôi".
Tóm lại người tu hay nói chung là
người muốn sống an vui hạnh phúc cần phải biết những nguyên lý âm dương nam nữ
hầu giải tỏa và chuyển hoá những nội kết cảm xúc của mình.
Nếu tu chỉ là tu tâm mà thôi thì sự
tu đó còn thiếu phân nửa. Ðối với tôi, tu
là tu cả hai: tu thân lẫn tu tâm. Tinh thần và thể xác luôn đi đôi.
Không thể có một tinh thần bạc nhược trong một thể xác tráng kiện hay tinh thần
minh mẫn trong một thể xác bệnh hoạn.
Có nhiều người đi chùa nhưng họ đến
để tìm một cái gì đó không liên quan đến việc tỉnh thức tâm linh.
Người Tàu đến chùa cúng Phật rất
nhiều, để cầu buôn may bán đắt, làm ăn phát đạt hoặc xin xâm xin quẻ, nếu được
quẻ tốt thì mừng cúng Phật nhiều, nếu gặp quẻ xấu thì buồn bã bỏ về. Ðến chùa
khấn vái xin xỏ như thế thì chùa có khác gì đình miếu. Nhưng khổ nỗi chính
những hạng "Phật tử" như thế mới giúp cho chùa khá giả. Người Việt
Nam hiểu Ðạo hơn nên "Tu" cũng khá hơn, đến chùa tụng kinh lễ Phật,
học Ðạo nghe pháp, làm công quả.
Tụng kinh nhiều thì cho là mình tu
nhiều, tu khá, hết tụng kinh bổn đến tụng kinh bộ, hết bộ này đến bộ khác. Lạy
Phật thì lạy xong ngũ bách danh, đến tam thiên rồi vạn Phật, cho rằng lạy nhiều
chừng nào thì tiêu tội chừng nấy.
Học Ðạo nghe pháp cốt để áp dụng tu
tâm sửa tánh, nhưng không như thế mà lại dùng kiến thức để phân biệt Thầy này
hay Thầy kia dở.
Thay vì làm công quả để học hạnh xả
thí, lại làm công quả để kiếm điểm với Thầy trụ trì.
Khá hơn là những bậc xuất gia, từ bỏ
nhà cửa vợ con đi tu. Nhưng một thời gian sau lại bám víu vào ngôi vị đạo đức
của mình. Nói đến đây tôi nhớ lại chuyện của Tổ Huệ Khả. Trong 33 vị Tổ Thiền
Tông, tôi thán phục nhất vị Tổ này, dám xả thí thân mạng, chặt tay cầu Ðạo. Là
người kế thừa Tổ Ðạt Ma, sau cùng dám xả luôn ngôi chùa, bỏ luôn chức Tổ, chức
Hoà Thượng, lăn xả vào chợ, đi vào cuộc đời để tự thử thách mình, tự chứng
nghiệm và độ một tầng lớp khác.
Người tu không khéo thường hay mắc
phải bệnh "ngã tâm linh" (égo spirituel). Mới biết tu một chút cho là
mình đạo đức. Tu hành chăm chỉ, được bao nhiêu công đức đều bị cái ngã hốt hết.
Tuy là một tu sĩ nhưng tôi không ưa
chữ tu chút nào. Tôi đã một lần bày tỏ trong quyển Bố thí ba la mật. Tu đâu
phải là làm những điều hình thức bên ngoài, đâu phải tính năm cộng tháng vào
chùa. Khoác áo cà sa mà không hiểu bài học thương yêu, giảng nói từ bi mà chỉ biết
ích kỷ củng cố địa vị đạo đức của mình. Ngạn ngữ có câu: "Chiếc áo không
làm nên Thầy tu" kia mà! Ðối với tôi, tu là tập sống với tâm linh. Chữ tâm
linh (spirituel) khác với vật chất (matériel). Tâm linh là tánh linh thiêng của
con người, có thể gọi đó là Thượng Ðế, Phật tánh hay Chân ngã... điều đó không
quan trọng. Ðiều quan trọng đầu tiên là ta có biết đến tâm linh của mình hay
không? Biết sống thật với tình cảm, nội kết của mình hay không? Hay là chỉ
thích đóng kịch, mượn danh nghĩa chữ tu để khoe khoang mình là người đạo đức.
Tôi tu vì tôi không phải là người đạo
đức. Tôi tu vì tôi còn nhiều nội kết chưa được giải tỏa, còn nhiều bài học ở
đời mà tôi chưa hiểu. Tôi tu vì tôi hãy còn phân biệt tốt xấu, ưa ghét. Hơn nữa
bây giờ tôi không chắc là tôi còn tu theo ý nghĩa phổ thông nữa không, nhưng
tôi biết là tôi muốn sống thật. Sống thật với chính mình, với cả tâm hồn và thể
xác của mình. Tôi không muốn làm Thầy ai cả, nếu muốn thì chỉ làm Thầy chính
mình mà thôi.
Có nhiều người chỉ thích đóng vai
Thầy và muốn học trò hay đệ tử đóng mãi vai học trò đệ tử. Nhưng Thầy nào trò
nấy, cũng có người thích đi tìm một vị Thầy, một đấng tôn sư bên ngoài để thờ
phụng tôn kính.
Theo tôi, một vị Thầy thật (chân Sư)
là người dạy cho đệ tử nhận ra ông Thầy của chính mình bên trong (le maître
intérieur). Ðức Phật là một chân Sư, ngài thành Phật và dạy cho chúng ta khai
triển Phật tánh của mình để thành Phật như ngài. Ðức Phật đâu có muốn bị đúc
tượng ngồi yên trên bàn thờ cho chúng ta hì hụp lạy ở dưới.
Luật nhân quả là một thuyết khá quen
thuộc đối với người Việt, nhưng ở đây tôi muốn đề cập đến một cái nhìn khác.
Tới bây giờ, nhân quả thường được
hiểu như một luật thưởng phạt công bình: "Ở hiền gặp lành, ở ác gặp
dữ" hoặc "gieo gió gặt bão" v.v... Bởi thế nhiều người đâm ra sợ
luật nhân quả và nhờ đó mà họ không dám làm ác, vì làm ác sẽ bị quả báo xấu mai
sau. Hoặc ngược lại, có người cúng dường bố thí thật nhiều để mai sau thọ hưởng
phước báo.
Luật nhân quả đúng là gieo nhân nào
sẽ gặt quả nấy, nhưng theo tôi nó không phải chỉ là luật thưởng phạt mà là một
luật cần thiết cho sự tiến hoá của con người.
Ðức Phật có nói: Ta là Phật đã thành,
chúng sinh là Phật sẽ thành. Trong kinh Pháp Hoa, đức Phật thọ ký cho các đệ tử
sau này ai sẽ thành Phật hiệu là gì, ở cõi nào v.v... Như vậy ta thấy không
những đệ tử của Phật sẽ thành Phật mà tất cả chúng sinh đều ‘sẽ thành Phật, dù
phải trải qua vô lượng số kiếp.
Cuộc đời là một trường học lớn (Ðại
học đường), gồm đủ mọi lớp từ thấp lên lao, từ mẫu giáo, tiểu học, trung học
lên đến đại học. Con người cũng đủ mọi tầng lớp: giàu có, nghèo khổ, hiền lành,
hung ác, thông minh, đần độn, v.v... Sinh ra ở đời tức là đã ghi tên và được
nhận vào Trường Ðời rồi. Bổn phận của học sinh là phải học giỏi, hiểu nhanh để
lên lớp. Nếu lười học, trốn học rong chơi, tâm trí u độn thì sẽ bị ở lại lớp,
học đi học lại bài cũ nhiều lần đến khi nào hiểu thì mới được lên lớp.
Khi đã học hết tất cả lớp của Trường
Ðời rồi thì không cần phải ghi tên học lại làm gì nữa. Ðó là trường hợp của bậc
thánh nhân như Phật, Chúa và các vị Ðạo Sư.
Mục đích chân chính của người đời là
phải học hỏi để hiểu và tiến hoá đến mức toàn thiện. Bài học cao quý nhất cần
phải hiểu là bài học "thương yêu". Thương yêu chính mình và kẻ khác.
Danh từ trong Ðạo gọi là từ bi. Nhưng thương yêu cũng phải biết cách, không nên
thương yêu theo kiểu ái luyến ích kỷ thường tình. Vì vậy cần phải học thêm bài
học "hiểu biết" mà danh từ Ðạo Phật gọi là trí huệ.
Hiểu biết để thương yêu, thương yêu
để có hạnh phúc. Hiểu biết ở đây không phải là loại trí khôn biết về chính trị,
kinh tế, thương mại, kỹ thuật, v.v... Có nhiều người học giỏi, đậu bằng cấp cao
về những bộ môn trên, nhưng để làm gì chứ? Ðể đi làm kiếm ăn, nuôi gia đình hay
dùng nó vào việc ích kỷ hại nhân.
Ở đời, dù giàu hay nghèo, khôn hay
dại, ai ai cũng muốn sung sướng hạnh phúc. Quả thì muốn mà nhân thì không biết
gieo. Hoặc gieo nhân ác mà cứ muốn quả lành. Tìm hạnh phúc mãi không thấy, chỉ
thấy khổ đau. Khổ quá bèn tìm đến Ðạo. Ðạo dạy gì? Dạy luật nhân quả: gieo nhân
nào thì gặt quả nấy.
Ta đau khổ thất tình vì bị người yêu
ruồng bỏ, ta đâu có ngờ trong nhiều kiếp trước vì không biết thương yêu ta đã
ruồng bỏ người. Là nạn nhân của chiến tranh, nhà tan cửa nát, vợ con thất lạc,
ta hận đối phương tàn ác dã man. Ta đâu có nhớ trong nhiều kiếp trước vì không
biết thương yêu ta đã tàn sát kẻ địch không gớm tay.
Trong kinh Pháp Cú, phẩm Song Yếu,
bài kệ thứ nhất nói:
Tâm dẫn đầu các pháp
Tâm làm chủ, tác tạo
Nếu với tâm ô nhiễm
Nói lên hay hành động
Khổ não bước theo sau
Như xe, chân vật kéo.
Tâm làm chủ, tác tạo
Nếu với tâm ô nhiễm
Nói lên hay hành động
Khổ não bước theo sau
Như xe, chân vật kéo.
Nguyên nhân đưa đến khổ đau, không
phải hoàn cảnh, không phải người khác, mà chính tự nơi mình. Vì mải chạy theo
vật chất, bỏ quên tâm linh, không biết luật nhân quả, không học sống thương
yêu. Do đó phải chìm nổi lênh đênh trong biển khổ luân hồi, trở đi trở lại
Trường Ðời để học đi học lại bài học nhân quả, bài học thương yêu.
Có nhiều bậc cha mẹ thương con nhưng
không biết dạy con, nuông chiều thả lỏng con cái. Ðưa con đến trường phó mặc
cho giáo sư dạy dỗ. Nhưng ở trường học thời nay, người ta chỉ dạy cho có bằng
cấp, có nghề trong tay để ra đi làm kiếm ăn. Chỉ trong Trường Ðời với những bài
học sống, bài học cay đắng, bệnh hoạn, tai nạn, khổ đau mới có thể làm con
người thức tỉnh về luật nhân quả.
Người Âu Mỹ không tin hoặc khó tin
chuyện luân hồi nên những sách như của Stevenson thích hợp với họ vì nó có tính
cách khoa học khảo cứu chứng minh luân hồi có thật. Nhưng đối với người Á Ðông
thì thuyết luân hồi không cần phải được chứng minh nữa, vấn đề cần được nói tới
là luân hồi hay tái sinh giúp ta hiểu được cái gì? Rút tỉa được bài học gì?
Bài học nhân quả dạy ta phải có trách
nhiệm trong sự sống của mình qua hành động, lời nói và suy nghĩ. Nếu ta sống vô
ý thức, vô trách nhiệm, chỉ biết ích kỷ hại nhân thì phải trở lại Trường Ðời
học bài học luân hồi.
Nếu nói về luân hồi với sự ích lợi
của nó thì ta phải kể đến Edgar Cayce (1877-1956), sinh trưởng ở tiểu bang
Kentucky. Ông ta có tài soi kiếp cho bệnh nhân. Sau khi đi vào giấc ngủ thôi
miên, ông đến cõi Trung giới (monde astral) nơi đó có một chỗ ghi chép tất cả
số kiếp của loài người trên trái đất (annales akashiques). Chỉ cần đọc trong đó,
Cayce biết được và nói cho bệnh nhân hiểu lý do nào trong quá khứ đã đưa đến
căn bệnh hiện nay. Ðây cũng tương tựa như túc mạng thông trong Ðạo Phật. Không
những nói rõ nguyên nhân căn bệnh, Cayce còn chỉ cho bệnh nhân cách chữa trị và
phần lớn các bệnh nhân đều lành bệnh. Những hồ sơ bệnh án của Cayce, trên
14.000 trường hợp, được tồn trữ tại ARE (Association for Research and
Enlightenment) ở Virginia Beach. Thí dụ trường hợp của một phụ nữ bị điếc.
Cayce cho hay trong kiếp quá khứ, cô ta đã bịt tai làm ngơ trước lời cầu cứu
của kẻ khác. Do vậy trong kiếp này, với bệnh điếc, cô phải tập hiểu nỗi khổ của
kẻ khác, không còn bịt tai đóng cửa lòng với những ai đau khổ cầu cứu. Bạn có
thể tìm đọc quyển "Những bí ẩn của cuộc đời" do Nguyễn Hữu Kiệt dịch,
nói rõ về những loại nghiệp báo.
Có đau răng, ta mới hiểu nỗi khổ của
kẻ đau răng. Có những người mạnh khỏe, chưa bao giờ bị bệnh nên thấy người khác
bệnh thì làm ngơ xem thường. Những người này trong tương lai sẽ bị bệnh tật để
cảm nghiệm nỗi khổ của người bệnh. Hiểu được vậy để thương mình và kẻ khác, nhờ
đó nghiệp khổ được tiêu trừ. Nhưng nếu không hiểu như thế mà cứ đi chùa cầu an
cho hết bệnh thì bài học về bệnh khổ vẫn chưa hiểu và đương nhiên sẽ phải học
lại.
Bệnh khổ là một bài học cần phải
hiểu. Không phải chỉ hiểu trên phương diện nghiệp báo thôi mà phải học nghe
nữa. Con người có hai phần: thể xác và tâm hồn. Do đó phải học nghe tiếng nói
của thể xác và của tâm hồn. Phật tử thường chúc quý Thầy pháp thể khinh an,
hoặc tứ đại thường hòa. Thân tứ đại (đất, nước, gió, lửa) đâu phải tự nhiên mà
hòa thuận, phần nào ít quá hoặc nhiều quá thì sẽ sinh bệnh.Tu là tập làm chủ
thân tâm. Nếu không biết nghe tiếng nói của thân làm sao điều hòa tứ đại? Nếu
không biết nghe tiếng nói của tim (tâm) thì làm sao hóa giải nội kết? Tứ đại
bất hòa, nội kết không giải thì làm sao pháp thể khinh an, thân tâm an lạc được?
Ðồng ý bệnh khổ là một nghiệp báo,
nhưng ai đã tạo ra nghiệp đó, nếu không phải là chính ta?
Như đã nói ở vài trang trước, sau một
thời gian đi tu, tim tôi hình như khô cằn lại. Dù hai chữ từ bi tôi vẫn thường
đọc, thường nhớ nhưng nó chỉ là khái niệm tri thức. Tôi đã quán chiếu nhiều về
tình thương ngay từ lúc còn ở Trung học. Tôi thấy những đôi nam nữ yêu nhau đắm
đuối nhưng không lâu bền. Do đó mặc dù tôi cũng có bạn gái hồi còn học lớp 10
(đệ tam) nhưng không dám yêu hết mình vì nếu yêu thật nhiều mà lỡ người kia bỏ
mình thì sao? Chắc chắn sẽ khổ nhiều. Thôi thì đành yêu nửa chừng, lỡ người kia
có bỏ thì mình cũng chỉ khổ phân nửa thôi.
Lên Ðại Học, tôi thấy các cô gái Việt
Nam con nhà nho giáo, thấm nhuần quan niệm môn đăng hộ đối, đi chơi với bạn
trai chỉ tìm những người có bằng cấp bác sĩ, kỹ sư... Như thế đâu còn tình
nghĩa gì nữa! Nếu cố gượng yêu nhau thì đó là một thứ tình yêu điều kiện, tiếng
Pháp gọi là amour conditionnel. Tôi yêu anh vì anh có bằng bác sĩ, kỹ sư, vì
anh sẽ thỏa mãn những ước muốn của tôi. Thêm quan niệm cổ hủ của nho giáo, cha
mẹ đặt đâu con ngồi đó, trai gái cưới nhau vì tiền, vì danh, vì lợi, đâu phải
vì tình. Những cuộc hôn nhân như vậy, dùng lý trí tính toán hơn thiệt, bóp chết
con tim đâu còn cơ hội cho tình thương hồn nhiên phát triển.
Ngẫm thấy tình thương không có thật,
con người sống với nhau chỉ vì ích kỷ lợi mình, nên tôi không thương nữa, nếu
có thì chỉ còn thương hại mà thôi.
Ðến khi vào Ðạo tôi được học hai chữ
từ bi. Từ là ban vui, bi là cứu khổ. Có nhiều Thầy muốn đề cao Ðạo Phật, dạy
rằng từ bi bao la rộng lớn hơn chữ bác ái của Ðạo Chúa, vì bác ái chỉ là lòng thương
người thôi, không cứu khổ rốt ráo như Ðạo Phật.
Nhưng phải có thương thì mới ban vui
cứu khổ được chứ! Cha mẹ có thương con thì mới mua đồ chơi cho con vui, thấy
con buồn khóc thì âu yếm dỗ dành.
Nếu tôi không thương bạn mà bị bắt
phải ban vui cho bạn thì hơi khó làm. Nếu có làm chăng nữa thì đó là sự ban vui
cưỡng ép, đâu phải phát xuất từ tấm lòng (quả tim). Nhiều lúc tôi rất ghét bạn
nhưng cũng phải đối xử từ bi, vì nếu không người ta sẽ bảo rằng tôi không phải
là người tu hành. Như thế là từ bi bất đắc dĩ.
Dịch từ bi là ban vui cứu khổ nghe
xuôi tai và đơn giản nhưng làm mất ý nghĩa của tình thương .
Từ bi thường đi cùng với hỷ xả. Từ bi hỷ xả là bốn đức tính
cao đẹp mà danh từ Ðạo Phật gọi là Tứ Vô Lượng Tâm. Tiếng sanskrit là
Brahma-Vihara, có nghĩa là nơi ở của Phạm thiên, hoặc Apramana là vô lượng.
Từ (maitri): tình thương yêu.
Bi (karuna): lòng thương xót.
Hỷ (mudita): mừng lây với cái vui của kẻ khác.
Xả (upeksha): bình đẳng đối với mọi người dù thân hay thù.
Bi (karuna): lòng thương xót.
Hỷ (mudita): mừng lây với cái vui của kẻ khác.
Xả (upeksha): bình đẳng đối với mọi người dù thân hay thù.
Tại sao gọi là vô lượng? Bởi vì chúng
sinh vô lượng nên bốn đức tính này cần phải tỏa đến khắp chúng sinh. Không phải
chỉ thương yêu vài người thân trong gia đình bạn bè quyến thuộc mà phải thương
yêu tất cả chúng sinh. Không phải chỉ thương xót một nhóm người hay một quốc
gia mà phải thương xót tất cả mọi loài trên trái đất.
Trên lý thuyết thì bao la như thế,
nhưng thực tế nhiều khi một người tôi còn không thương nổi làm sao thương hết
chúng sinh. Người đầu tiên mà tôi cần thương yêu đó chính là bản thân tôi. Nếu
tôi không biết thương yêu tôi thì làm sao tôi có thể thương yêu kẻ khác được?
Thương tôi ở đây không phải là thương cái ngã (égo) của tôi, mà là thương hết
toàn thân tâm tôi (tout mon être). Không nên lầm lẫn giữa cái ngã (égo) và con
người (être). Thí dụ tôi chỉ cao 1m50, so với người khác thì hơi lùn thấp nên
tôi phải đi giầy cao gót để người ta khỏi thấy tôi lùn. Cái ngã của tôi muốn
thấy tôi cao 1m60, nhưng con người thật của tôi chỉ cao 1m50. Khi mang gót cao
soi gương, tôi thấy tôi đẹp hơn và tôi yêu tôi hơn, đó là tôi đang yêu cái ngã
của tôi. Khi bỏ giầy gót ra, nhìn gương thấy mình lùn nên tôi không yêu con
người của tôi nữa. Nếu tôi biết thương tôi thì tôi đón nhận tất cả cao thấp,
đẹp xấu, đó gọi là bình đẳng. Có nhiều người chỉ thích người khác khen mình đẹp
tốt, đạo đức, không thích nghe nói đến tính hư tật xấu của mình. Ðó là ái ngã,
yêu cái ngã của mình. Ngã là một khái niệm, ý niệm về cái ta không đúng với sự
thật.
Tôi là một Thầy tu, tôi cho rằng tôi
đạo đức, thông hiểu kinh điển, tu hành thanh tịnh, v.v... Ðó là tôi đang đúc
kết một cái Ta (ngã) về tôi, cái Ta này tôi chỉ muốn thấy nó đẹp tốt và tôi từ
chối ngoảnh mặt làm ngơ với những phần xấu dở trong tôi. Như vậy tôi đâu có
biết thương toàn thể con người của tôi. Nếu tôi chỉ thấy mình là người đạo đức
thông kinh điển thì tôi đâu cần tu hành làm gì nữa và cái ngã của tôi sẽ thấy
tôi xứng đáng làm Thầy thiên hạ. Nếu tôi không thấy không thương những phần xấu
dở trong tôi thì tôi cần gì phải tu nữa vì tu là sửa tánh hư tật xấu. Chính những
phần xấu dở trong tôi, niềm đau nỗi khổ của tôi mới cần tình thương, cần được
chuyển hóa và cứu độ. Nếu tôi không biết thương yêu những phần này mà chỉ thích
ngắm nghía yêu mến cái ngã tốt đẹp của tôi thì còn gì là từ bi nữa?
Trước khi nói đến từ bi cứu độ chúng
sinh, ta cần phải xét lại xem ta đã biết thương chính con người của ta chưa?
Hay là ta chỉ biết thương cái ngã, thương những khái niệm về ngã. Cái ngã của
tôi muốn tôi có một ngôi chùa to nhất nên tôi phải hăng say vận động, tích cực
gom góp tài chánh, quên ăn bỏ ngủ đến khi nào xong ngôi chùa mới hài lòng. Như
thế tôi đâu có biết thương thân tâm của tôi cần ăn ngủ điều độ, tôi chỉ lo phục
vụ cho cái ngã của tôi thôi.
Trở về Tứ Vô Lượng Tâm, tuy có bốn
nhưng chỉ cần một là đủ, đó là tình thương (maitri). Có thương thì đương nhiên
sẽ có xót. Bạn thương con bạn thì khi nó khổ chắc chắn bạn sẽ xót xa tìm cách
cứu giúp nó. Có thương thì mới có sự thông cảm, có thông cảm thì mới có thể
chia mừng được với người khác. Bạn thương con bạn, khi thấy nó thi đậu bạn cũng
mừng lây. Có thương thì mới có thể đối xử bình đẳng được. Bởi vậy chỉ cần làm
sao khơi dậy và làm tăng trưởng tình thương thì ba đức tính kia sẽ đầy đủ.
Nhưng làm sao khơi dậy tình thương?
Tôn giáo nào cũng rao giảng tình thương, nhưng sao con người vẫn chưa biết
thương yêu nhau? Không những thế mà lại còn nhân danh tôn giáo để chém giết
nhau.
Tôn giáo dạy người ta tình thương để
phục vụ tôn giáo, dạy tình thương với những giáo điều. Những vị giáo chủ ra đời
để phục vụ chúng sinh, lấy tình thương cảm hóa con người, nhưng đệ tử nối tiếp
đời sau không có khả năng thương yêu rộng lớn như các ngài nên bắt buộc phải hệ
thống hóa giáo lý và vô tình dần dần đóng khung tình thương. Nếu thương Phật
thương Chúa thì phải làm thế này thế nọ, phải hy sinh tánh mạng bảo vệ tôn
giáo, nhiều khi sùng tín quá khích sẵn sàng chém giết vì tôn giáo.
Tôn giáo ra đời để phục vụ tình
thương chứ không phải lấy tình thương để phục vụ tôn giáo.
Tình thương không thể tìm thấy trong
những buổi lễ cầu kinh, trong sự nghiên cứu kinh điển hay nghe giảng giáo lý mà
tìm thấy ngay trong sự sống, trong sự tiếp xúc hằng ngày. Tình thương cần được
biểu lộ và thể nghiệm qua ba cửa: thân, khẩu, ý và phát xuất từ tấm lòng (quả
tim) chứ không phải từ trí óc.
Tình thương mà tôi muốn nói ở đây
không phải là thứ tình yêu nam nữ, tình bạn hoặc tình thương cha mẹ con cái.
Ðương nhiên những thứ tình kia cũng là một thứ tình khá đẹp, một phần nhỏ của
tình thương và là một đề tài bất tận cho những thi sĩ, văn sĩ và nhạc sĩ.
Tôi có thể nói quanh nói quẩn về tình
thương nhưng tốt hơn hết bạn hãy theo tôi vào một công viên hoặc một khu rừng,
một cánh đồng rồi bạn hãy nằm úp mặt xuống đất, dang hai tay ra như đang ôm quả
đất và nói thầm với quả đất rằng bạn thương quả đất, biết ơn và cảm ơn quả đất.
Sau đó bạn đứng dậy đi tìm một cây nào khá to lớn, cành lá sum sê, và bạn hãy
dang hai tay ôm thân cây vào lòng, hít thở nhẹ nhàng lắng nghe tiếng nói của
cây. Nếu tâm bạn lắng và cây kia cảm nhận được tình thương của bạn nó sẽ trả
lời.
Nếu tim bạn đang khô héo vì bị loài
người vô tình hất hủi từ khước, bạn hãy hướng tình thương của bạn đến thiên
nhiên đi. Thiên nhiên và vũ trụ rất cần tình thương của bạn. Tình thương vô
điều kiện (amour inconditionnel). Bạn hãy thương cỏ, thương cây, thương mây,
thương gió đi. Tình thương là một năng lượng cần được lưu chuyển và trao đổi.
Xin nhớ tình thương không phải là một khái niệm mà là một kinh nghiệm.
Ðọc đến đây bạn có thấy tôi còn là
một Thầy tu Phật Giáo chánh tông nữa không hay là đã bị nhiễm nhiều thứ
"ngoại đạo"? Nhiễm như vậy là tốt hay xấu?
Tôi xuất thân từ Ðại Thừa, tu tập
thiền Tiểu Thừa, sau theo Kim cang thừa và bây giờ tôi đang theo "Ðạo
gì"? Ðạo gì vì cho nó tên gì cũng được, cái đó không quan trọng. Quan
trọng ở chỗ tôi có sống thực được với chính mình hay không, có vượt qua được
những khái niệm chấp trước nhị biên của tôn giáo hay không?
Theo "Ðạo gì" thì không có
gì tốt hay xấu, chỉ có những kinh nghiệm khổ đau hay sung sướng để tiến hóa. Có
người cần kinh nghiệm khổ đau để trưởng thành, có người cần kinh nghiệm sung
sướng để nghỉ xả hơi trên quãng đường luân hồi bất tận.
Ðạo Chúa phát xuất từ nước Do Thái,
nhưng ngày nay dân Do Thái đâu có theo Ðạo Chúa mà theo Ðạo Do Thái (Judaisme).
Ðạo Phật bắt nguồn từ Ấn Ðộ nhưng hiện nay đa số dân Ấn theo Ấn Ðộ Giáo
(Hindouisme) chỉ có khoảng ba phần trăm theo Phật Giáo. Như vậy Ðạo nào hay
nhất?
Nhiều năm về trước, khi mới ra làm
giảng sư tôi hăng say biện luận cho Ðạo Phật là Ðạo hay nhất. Ðó chỉ vì tôi
chưa được học về những Ðạo khác. Gần đây, sau khi ra thất được đọc quyển
"Hành trình về phương Ðông" do Nguyên Phong dịch, tôi như bừng tỉnh
sung sướng thấy được những chân trời mới. Thấy chân lý không phải là sở hữu của
riêng một tôn giáo nào. Chẳng cần tham vọng nói đến chân lý, tôi chỉ muốn tập
sống với thương yêu, hiểu biết, thông cảm và tha thứ.
Sau đây tôi xin trích dịch một bài
trong báo Prema số 28 nói về "Ðạo hay nhất" của Sathya Sai Baba, một
đạo sư Ấn Ðộ hiện đại.
Thuở xưa có một ông vua hiền đức, cai
trị công bằng, dân chúng trong nước sống thanh bình. Một hôm, dưới sự đề nghị
của cận thần tả hữu, vua triệu tập tất cả trưởng lão tôn túc của các tôn giáo
trong nước. Khi tất cả có mặt đầy đủ, vua nói:
- Thưa các vị giáo chủ, hôm nay ta
mời các vị tới đây bàn luận vì ta muốn chọn một Ðạo trong các Ðạo để tôn lên
làm quốc giáo. Ta đặt niềm tin nơi các vị, với sự minh triết xin các vị hội
thảo bàn luận với nhau để tìm cho ta một Ðạo nào hay nhất, đáng được hưởng ân
phúc của hoàng gia. Ðạo nào cũng được miễn sao mọi người đều đồng ý kính phục,
không ai có thể bắt bẻ hay chối cãi.
Trải qua nhiều năm mà vua vẫn chưa
được trả lời, bởi vì ai cũng cho Ðạo của mình là hay nhất, nhưng người khác lại
không chịu. Cứ thế mà tranh luận giằng co từ năm này sang năm khác. Rồi một
hôm, có một hiền giả du phương ghé qua nước của nhà vua nọ. Sau khi nghe chuyện
nhà vua tìm một Ðạo hay nhất mà chưa ra, bèn đến xin yết kiến nhà vua:
- Tâu bệ hạ, tôi có thể chỉ cho bệ hạ
một Ðạo hay nhất mà không ai có thể bắt bẻ hay chối cãi được.
Vua nghe qua rất đỗi vui mừng vì hy
vọng của mình sắp được toại nguyện sau bao năm dài trông đợi.
- Thật vậy sao! Xin hiền giả hãy nói
cho ta nghe ngay lập tức. Ta đã chờ giờ phút này quá lâu rồi!
- Xin bệ hạ kiên nhẫn một chút. Tôi
sẽ tiết lộ cho bệ hạ tên của Ðạo này ở một nơi thật yên tĩnh vắng vẻ. Ðúng trưa
mai xin hẹn bệ hạ ở bờ sông Hằng, chúng ta sẽ vượt sông qua bờ bên kia và ở đó
tôi sẽ nói cho bệ hạ biết tên của Ðạo này.
Sang ngày mai, đúng hẹn, vua và vị hiền
giả gặp nhau tại bờ sông Hằng. Vua ra lệnh cho một chiếc thuyền đến gần để chở
hai người sang bờ bên kia. Khi chiếc thuyền đến gần, vua sửa soạn bước lên thì
hiền giả chặn lại, nói rằng ông ta muốn khám xét lại chiếc thuyền coi có tốt và
bảo đảm không.
- Chiếc thuyền này không được vì có
một miếng ván bị nứt ở dưới đáy, nước có thể tràn vào. Hiền giả thưa.
Vua lại gọi chiếc thuyền khác đến.
Sau khi khám xét, vị hiền giả tìm thấy vài miếng ván bên hông thuyền hơi lỏng
vì thiếu đinh. Nhà vua lại gọi một chiếc khác đến. Sau khi khám xét kỹ càng,
hiền giả lại từ chối vì lý do nước sơn của thuyền đã bị tróc.
Cứ như thế, vua gọi hết chiếc thuyền
này đến chiếc thuyền khác, chiếc nào hiền giả cũng moi ra được khuyết điểm. Dần
dần nhà vua mất kiên nhẫn, chiều đã qua, hoàng hôn sắp đến. Sau cùng vua không
nhịn được nữa:
- Thưa hiền giả! Từ trưa tới bây giờ,
ta đã gọi biết bao nhiêu chiếc thuyền, chiếc nào ngài cũng từ chối hết. Xin hỏi
ngài, thuyền tróc sơn một chút hoặc thiếu vài ba cái đinh thì đã có sao? Nó vẫn
có thể đưa mình qua sông được kia mà! Sao ngài lại để ý đến những khuyết điểm
nhỏ nhặt như vậy.
Lúc bấy giờ vị hiền giả nhìn vua mỉm
cười nói:
- Bệ hạ đã tự mình nhận thấy rằng dù
có vài ba khuyết điểm nhưng tất cả những chiếc thuyền kia đều có thể đưa mình
qua sông được. Cũng thế, tất cả Ðạo trong nước của bệ hạ đều giống như những
chiếc thuyền kia. Ðạo nào cũng có thể đưa bệ hạ đến sự thể nhập với Thượng đế.
Ði tìm khuyết điểm của nhiều Ðạo khác nhau là một điều vô ích, thiếu sáng suốt.
Bệ hạ hãy trở về lo việc triều đình, tiếp tục lấy đức trị dân và hãy bình đẳng
kính trọng các Ðạo giáo xem Ðạo nào cũng như Ðạo của chính mình vậy.
Nghe xong, vua liền phục xuống chân
vị hiền giả đảnh lễ. Và khi ngẩng lên, vua sung sướng cảm thấy mình thực sự
thấm nhuần sự minh triết.
Tứ diệu đế
Ai tu học mà không nắm vững được
nguyên tắc Tứ Diệu Đế, không biết cách áp dụng Bát Chánh Đạo để giải quyết
những khổ đau trong đời sống hàng ngay thì cũng như người muốn làm đậu hũ nhưng
chưa có tay nghề, hễ nói sắp làm đậu hũ là cảm thấy lúng túng. Các sư chú và sư
cô nào đã nắm vững nghệ thuật làm đậu hũ thì khi nghe nói tới việc làm đậu hũ
trong lòng sẽ có sự bình an vô úy. Biết rằng ta có thể làm được việc đó, thành
ra ta không sợ. Cũng vậy, chúng ta chỉ sợ hãi cảnh khổ đau, chỉ sợ hãi nỗi khó
khăn, khi chúng ta chưa nắm vững được nguyên lý Bốn Sự Thật, và chưa nắm vững
được phương pháp áp dụng tám chi phần của Bát Chánh Đạo vào đời sống.
Nguyên tắc Tứ Diệu Đế là nguyên tắc
trị liệu trong y học. Ngưòi y sĩ trước hết phải nhận diện chứng bệnh. Phải biết
bệnh đó là bệnh gì, phải thấy được bản chất và hành tướng của bệnh, rồi tìm
hiểu căn do của chứng bệnh để khám phá phương pháp làm cho bệnh ngưng lại.
Ngưng lại tức là Diệt Đế, Sự Thật thứ ba. Và những phương pháp để làm bệnh
ngưng lại là Sự Thật thứ tư. Đạo Đế. Người thầy thuốc cũng thực tập Tứ Diệu Đế
trong phạm vi y khoa. Trong cuộc đời, niềm đau khổ của ta là một chứng bệnh.
Lo âu là một chứng bệnh. Sợ hãi là
một chứng bệnh. Cô đơn là một chứng bệnh. Phải nhận diện, phải thấy được hành
tướng, thấy những nguyên do xa gần của bệnh. Chấm dứt bệnh bằng con đường của
Tám Sự Hành Trì Chân Chánh. Trong Kinh Tương Ưng Bộ (Sammyutta Nikaya), nhiều
thầy đã nói vể nội dung tương tức của giáo lý Bốn Sự Thật. Như thầy Gamvapatti
đã nói rằng nếu ta thấy được Khổ Đế thì ta thấy được ba Đế khác là Tập Đế, Diệt
Đế và Đạo Đế.
Nỗi khổ của ta là nỗi khổ nào? Nỗi
khổ đó có phải là tâm trạng ưu uất (depression), xao xuyến lo âu (anxiety), hay
là sự sợ hãi thiếu an ninh thường trực? Nỗi khổ đó có thể là nỗi thất vọng vì
cảm tưởng bị cuộc đời ruồng bỏ, ngược đãi, đày đọa; là cảm tưởng một mình mình
đang gánh chịu mọi bất công của xã hội. Ta phải trực tiếp nhìn vào nỗi khổ ấy
để tìm thấy được bản chất của nó. Do đó phải tu tập chi phần đầu tiên của Bát
Chánh Đạo là Chánh Kiến.
Ta phải có Chánh Kiến về nỗi khổ của
chúng ta. Phải sử dụng niệm lực, sức mạnh của chánh niệm để tạo nên hào quang
chiếu vào sự thật thứ nhất, để nhìn thấy rõ ràng những hành tướng và bản chất
của cái khổ. Thường thường chúng ta không làm như thế, vì ai cũng có khuynh
hướng tự nhiên là chạy trốn nỗi khổ. Cái khổ có mặt ở đó nhưng ta quen tìm cách
che phủ, ngụy trang, làm như nó không có. Giống như một con đà điểu trước mối
nguy thì chúi đầu vào trong cát. Chúng ta phải có Chánh Kiến về Khổ, phải dám
đối diện trực tiếp với cái khổ của chính mình.
Việc đầu tiên phải làm là dùng Chánh
niệm và Chánh định để can đảm nhìn thẳng vào nỗi khổ của mình. Sự quán chiếu
cho chúng ta thấy rõ bản chất của khổ, đó là Chánh Kiến. Ta tìm hiểu những
nguyên do gần xa nào đã đem tới khổ đau trong hiện tại. Thường thường ta chỉ
quy tội cho một nguyên do nào đó. Chúng ta nói vì người này, hay là vì hoàn
cảnh đó mà ta khổ. Thường thường ta tìm một nguyên do ở ngoài ta. Đó không phải
là quán chiếu. Quán chiếu là phải can đảm sử dụng chánh niệm và chánh định,
chuyên cần không ngưng nghỉ, tức là phải có chánh tinh tấn. Quý vị sống trong
thời đại mới, có bút mực, có máy vi tính, quý vị có thể dùng những dụng cụ đó
để ghi lại rõ ràng những nguyên do xa gần đã đưa tới nỗi khổ đau của quý vị và
để quán chiếu từng đề mục trong đó. Có những nguyên do trong ta, bắt nguồn từ thân
thể, tâm lý, cách sống hay cách tiếp xử với xã hội. Nguyên do có thể bắt đầu từ
cha mẹ, từ ông bà, tổ tiên, từ những người bạn của mình, từ tình trạng đất
nước… Ta liệt kê tất cả những nguyên do gần xa đã đem đến khổ đau cho ta. Với
chánh kiến ta sẽ thấy những nguyên do ấy trùng trùng vô tận. Bây giờ đến phương
pháp thực tập giải bớt khổ đau. Nếu biết rằng nỗi khổ kia đã được nuôi dưỡng
bằng những chất liệu nào thì chúng ta tìm cách cắt đứt nguồn thực phẩm tạo khổ
đó đi. Bụt nói tới bốn nguồn thực phẩm. Trước hết là đoàn thực, thức ăn đưa vào
cơ thể bằng đường miệng, thứ hai là xúc thực, đi vào bằng sáu giác quan. Nó đã
mang theo những độc tố gây ra bệnh khổ. Thứ ba là tư niệm thực, tức là những mơ
ước, tham vọng, lý tưởng làm mình tham đắm. Và thứ tư là thức thực tức là chính
tâm ta đã tạo tác ra thực phẩm ở trong tàng thức. Tâm ta đã nấu nướng, đã tự
nuôi dưỡng mình và tự đầu độc mình bằng các món ăn khiến cho chứng bệnh đã phát
xuất.
Người thầy thuốc bao giờ cũng phải
tin là có cách trị bệnh. Tín lực là sức mạnh đầu tiên trong ngũ lực. Người khổ
đau cũng phải tin rằng có những phương pháp chấm dứt khổ đau bằng sự hành trì
với thầy và bạn, gọi là chánh pháp. Không tin thì không có năng lực chữa trị.
Nhận diện được những nguồn thực phẩm nào đã gây đau khổ hay tiếp tục nuôi dưỡng
khổ đau, ta quyết định cắt đứt. Đó là sự thực tập các giới, trong phạm vi chánh
ngữ, chánh nghiệp, và chánh mạng. Chánh ngữ là lời nói chân chánh, chánh ngữ
cũng là chánh thính, tức là biết lắng nghe. Hàng ngày chúng ta nói những câu
không từ ái, làm ung hoại khung cảnh chung quanh. Và hoàn cảnh bị ung hoại sẽ
truyền lại cho ta những chất độc khác. Cho nên tà ngữ và ác ngữ là một loại
thực phẩm cần phải trừ bỏ. Thực tập chánh ngữ là để thay thế dần ác ngữ và trừ
bỏ ác ngữ đi. Chánh nghiệp là hành động chân chánh. Bằng lời nói và hành động
của mình ta có thể làm ung hoại khung cảnh cuộc sống. Nếu một dòng sông bị ô
nhiễm thì cá trong dòng sông sẽ chết. Nếu hoàn cảnh gia đình và hoàn cảnh xã
hội của chúng ta đã bị nhiễm độc thì chúng ta cũng sẽ bệnh, sẽ khổ. Vì vậy, ta
phải thực tập chánh nghiệp.
Trong Bát Chánh Đạo còn có chánh
mạng, tức là những phương tiện sinh nhai chân chánh. Phương thức mưu sinh của
ta có thể gây độc hại cho đời sống chung quanh. Những độc tố đó sẽ trở lại tác
hại thân và tâm ta. Có những nghề bắt buộc phải sát sanh, bắt buộc làm hư hỏng
và ô nhiễm sinh môi, có những nghề thất đức. Nếu ta làm một nghề có tác dụng
gây khổ đau cho chúng sanh và áp bức người khác thì trái tim và tâm thức của ta
cũng sẽ bị nhiễm độc. Có những người làm giàu bằng những nghề không chính đáng,
rồi họ đi chùa, đi nhà thờ và cúng những món tiền rất lớn. Sự cúng dường phát
xuất từ sợ hãi, từ mặc cảm tội lỗi, mà không phải từ ý chí muốn đem lại hạnh
phúc và muốn làm vơi bớt khổ đau. Khi nhà thờ hoặc nhà chùa nhận những số tiền
lớn như vậy, thì phải thấy rằng động cơ nào đã khiến cho những đại thí chủ đó
đến cúng dường. Phải làm thế nào để cứu chuộc họ, mở con đường để họ thoát khỏi
vòng nghiệp chướng. Những người đó là những người cần được cứu giúp, cần được
giáo hóa nhiều hơn hết.
Tất cả những hành động và lời nói của
chúng ta luôn luôn trở về ảnh hưởng lại chúng ta. Hành trì giới luật có nghĩa
là nói có chánh niệm, hành động có chánh niệm, mưu sinh có chánh niệm. Trong
khi thực tập chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chúng ta sử dụng chánh niệm.
Chánh niệm là bó đuốc soi sáng, là tiếng chuông nhắc nhở. Để mỗi khi chúng ta
nói một lời không phải là chánh ngữ thì chúng ta biết rằng đó không phải là
chánh ngữ. Khi chúng ta hành động không chân chánh thì chánh niệm báo cho biết
rằng đó không phải là chánh niệm. Cũng nhờ chánh niệm mà ta biết phương tiện
sinh sống của ta là chánh mạng hay tà mạng. Thực tập chánh niệm từng giây phút
không ngơi, đó gọi là chánh tinh tấn. Chánh tinh tấn là làm mọi cách để cho
những hạt giống thiện, hạt giống của hạnh phúc và của từ bi được tưới tẩm mỗi
ngày. Có chánh niệm ta sẽ đạt tới chánh định. Và niệm, định đi với tinh tấn sẽ
đưa tới chánh kiến, tức là cái thấy rõ ràng, là tuệ giác.
Các tổ xưa nói rằng khi thấy rằng được
một sự thật trong bốn sự thật thì chúng ta thấy được ba sự thật khác. Điều này
chúng ta phải chiêm nghiệm, phải thực tập. Can đảm đối diện với khổ đau thì ta
có can đảm đi tìm những gốc rễ của khổ đau, có thể nắm được sự thật thứ hai là
tập đế. Như thế là đã đi được nửa đường. Nhận diện được những nguyên do gây khổ
đau rồi, ta biết cần cắt đứt những nguồn thực phẩm đưa tới khổ đau. Trong lúc
thực tập, ta cần tới anh, tới chị, tới em, cần tới bạn, cần tới tăng thân.
Không thể thực tập như sống trên một hải đảo lẻ loi được. Chúng ta nhờ vào
người khác, rồi cũng yểm trợ cho những người khác thực tập. Nắm được nguyên tắc
Tứ Diệu Đế là nắm được nguyên tắc của hành động. Trong thời đại mới chúng ta có
thể dùng bút, mực để thiền quán. Chúng ta ghi trên giấy những hành tướng, những
nguyên do của các niềm đau nỗi khổ. Chúng ta hỏi bạn bè, hỏi sư anh, sư chị,
nhờ thế chiếu rõ hơn vào tình trạng của mình. Và nhờ sự soi chiếu của tăng thân
mà chánh kiến ta càng sáng, Tu không có nghĩa là chỉ sử dụng niệm, định, tuệ của
mình. Phải biết dủng niệm, định, tuệ của thầy, của bạn. Có những điều sờ sờ
trước mắt mà ta không thấy, trong khi ấy, một em bé có thể trông thấy. Đứa bé
không chủ quan, không bị giam hãm trong những thành kiến, và tập khí. Ý kiến,
nhận thức, tri giác là một nhà tù để mình tự giam mình. Có người mang tri giác
sai lầm mười năm, hai mươi năm mà không thấy được nhiều điều rất đơn giản,
những điều mà một em bé năm bảy tuổi cũng có thể thấy được.
Cho nên trong công trình quán chiếu
ta phải có can đảm đặt câu hổi. Và sẽ có những câu trả lời rất bất ngờ. Nỗi khổ
của chúng ta có thể từ bên ngoài đi tới, từ ông bà từ tổ tiên, từ hoàn cảnh xã
hội gây ra, hay chỉ vì ta không may mắn. Nhưng cũng chính tại chúng ta mà một
căn nguyên nhỏ có thể trở thành một đầu mối lớn gây nên đau khổ. Có những người
mang căn nguyên như vậy, nhưng nhờ hiểu biết và tu tập nên không làm cho nỗi
khổ lớn thêm và nặng nề thêm. Đó là quán chiếu về tập, về nguồn gốc của khổ
đau. Ngồi trong rừng, trong núi một mình, ngồi trong thiền đường một mình để
quán chiếu ta cũng có thể thấy. Nhưng ngồi nói chuyện với tăng thân, giãi bày
tâm trạng thao thức với một người bạn, đôi khi ta thấy rõ hơn là ngồi một mình
ở trong thiền đường.
Và khi biết được nguyên do đã đưa tới
đau khổ thì ta áp dụng những chi phần khác của Bát Chánh Đạo để làm thuyên giảm
nỗi đau khổ. Chỉ khi nào ta đóng cửa tâm thức lại, khư khư ôm lấy nỗi đau khổ,
không chịu chữa trị, thì nỗi khổ mới tồn tại và sẽ càng ngày càng lớn. Đã có ý
nguyện chữa trị, đã có đức tin nơi con đuờng chữa trị thì thế nào niềm đau khổ
cũng sẽ giảm bớt. Mà theo ánh sáng của đạo Bụt thì tới tám, chín mươi phần trăm
nguyên ủy gây khổ đau nằm ở tự thân. Tại sao người khác cũng sống trong hoàn
cảnh đó, mà không đau khổ? Vì phương pháp thụ nhận và tiếp xử với hoàn cảnh của
họ khác ta.
Học giáo lý Tứ Diệu Đế ta có một niềm
tin rằng nếu có khổ đau thì có sự chấm dứt khổ đau. Chúng ta cần diệt khổ,
nhưng phải gọi đúng tên nỗi khổ. Nói mơ hồ rằng đời là bể khổ thì không ích lợi
gì mà còn có hại. Thường cái khổ của mình tác hại đến những người chung quanh.
Khi ta đối trị được cái khổ của mình thì ta cũng giúp được những người xung
quanh.
Nếu ta thấy được sự thật thứ nhất và
sự thực thứ hai, thì ta sẽ thấy được sự thật thứ tư. Ta sẽ áp dụng Bát Chánh
Đạo vào cuộc sống hàng ngày để cắt đứt những nguồn thực phẩm tạo nên khổ đau,
thay vào đó những loại thực phẩm lành mạnh, ta trị liệu cái khổ trong ta bằng
sự nuôi dưỡng lành mạnh. Tưới tẩm những hạt giống lành mạnh, thương yêu, hiểu
biết, vui sống và cắt đứt các nguồn thực phẩm độc hại.
Các vị giác ngộ như Bụt hay bồ tát
cũng có vấn đề như chúng ta nhưng họ không sợ hãi vì họ biết phương cách giải
thoát. Thánh nhân cũng có thân và có tâm, và trong thân trong tâm cũng có hoa
và có rác. Không thể nào có hoa mà không có rác. Điều khác biệt là ở chỗ các vị
biết chuyển biến rác thành hoa một cách dễ dàng. Còn chúng ta thì ôm lấy cái
rác mà chịu đựng. Vì chúng ta chưa nắm vững được phương pháp thực tập bốn sự
thật và con đuờng của tám sự hành trì chân chánh. Nếu “học nhi thời tập chi”,
ngày ngày áp dụng Bát Chánh Đạo thì chúng ta sẽ vững chãi nắm được phương pháp
đó. Mà khi đã nắm được thì pháp với Bụt là một. Ta luôn luôn an trú với Tam
Bảo. Quý vị về làng và thực tập những điều rất đơn giản như bước chân chánh
niệm và tiếng chuông tỉnh thức. Có vị đã sống ba tuần tại làng rồi mà đến khi
về nhà không mang bước chân tỉnh thức về được, không đem theo tiếng chuông
chánh niệm về được. Vì trong ba tuần ấy, quý vị không “học nhi thời tập chi”.
Bước chân của quý vị còn lao đao, còn run rẩy lắm. Tiếng chuông tỉnh thức của
quý vị không ngân dài, chỉ cần một cử động, một âm thanh nào đó là tan biến như
làn sương mỏng. Bước chân đó và tiếng chuông đó làm sao đem về thành phố được?
Bước chân rất vững, tíếng chuông rền vang mà về nhà còn bị đánh tan bởi hoàn
cảnh xã hội. Huống hồ là bước chân ngập ngừng, và tiếng chuông yếu ớt. Học nhi
thời tập chi, mỗi ngày chúng ta có hai mươi bốn giờ để thực tập cho vững chãi.
Bài thực tập Tứ Đế và những chi phần của Bát Chánh Đạo là bài thực tập hàng
ngày của chúng ta. Không nên để những bài học đó nằm dưới hình thức giáo lý.
Không nên chỉ nói về giáo lý.
Giáo lý đạo Bụt nói đến ba mươi bảy
phẩm trợ đạo. Trước hết có Tứ Niệm Xứ (bốn lãnh vực quán niệm), Tứ Chánh Cần,
Tứ Như Ý Túc. Rồi tới Ngũ Căn, tức là năm căn cứ để phát xuất ra Ngũ Lực, những
sức mạnh hùng hậu của sự thực tập. Tiếp đến là Thất Bồ Đề Phần, và Bát Thánh
Đạo Phần.
Về Tứ Như Ý Túc, chúng ta chưa học
trong khoá này. Như Ý có nghĩa là thể hiện được như lòng mình mong mỏi như là
phép lạ. Phép lạ đó được thực hiện bằng bốn yếu tố. Thứ nhất là ước muốn của
mình, ý chí của mình gọi là dục như ý túc. Thứ hai là cần như ý túc, tức là sự
siêng năng, Thứ ba là tâm như ý túc, tức là tâm có khả năng biến hiện ra mọi
thứ như ý. Và thứ tư là quán (định) như ý túc.
Như ý túc là những phép lạ mà chúng
ta có thể thực hiện được trong đời sống. Trong đó phép lạ lớn nhất là giáo hóa.
Giáo hóa như ý túc có nghĩa là một hoàn cảnh khổ đau, tuyệt vọng mà nhờ sự giáo
hóa đã trở thành một hoàn cảnh có hy vọng, có niềm tin, có an lạc và giải
thoát. Ta tu tập như thế nào để có khả năng giáo hóa chuyển đổi một hoàn cảnh
tối tăm tuyệt vọng thành một hoàn cảnh tươi sáng đó là thần thông lớn nhất
trong tất cả các thứ thần thông.
Ba Mươi Bảy Phẩm Trợ Đạo gồm mười yếu
tố căn bản là: Tín, Giới, Tư Duy, Tấn, Niệm, Định, Tuệ, Khinh An, Hỷ và Xả.
Thứ nhất là Tín. Tín là năng lượng
của niềm tin và được kể trong Ngũ Căn và Ngũ Lực. Thứ hai là Giới. Giới được
thể hiện trong Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp, Chánh Mạng. Yếu tố thứ ba là Chánh Tư
Duy, tức là suy nghĩ đúng theo chánh pháp, đúng theo chánh kiến. Thứ tư là Tấn.
Tấn là một trong Tứ Chánh Cần, cũng là Tấn Căn, Tấn Lực, là Tấn Giác Chi và
cũng là một chi phần của Bát Chánh Đạo, là Chánh Tinh Tấn. Yếu tố thứ năm là
Niệm, có trong Ngũ Căn, Ngũ Lực, Thất Giác Chi và Bát Chánh Đạo. Yếu tố thứ sáu
là Định. Định có trong tứ Thần Túc, tức là Định Như Ý Túc, và cũng có trong Ngũ
Căn, Ngũ Lực, Thất Giác Chi và Bát Chánh Đạo. Tuệ là yếu tố thứ bảy, thấy trong
Tứ Niệm Xứ, Ngũ Căn và Ngũ Lực. Trong Thất Giác Chi thì Tuệ là Trạch Pháp Giác
Chi, trong Bát Chánh Đạo Tuệ là Chánh Kiến. Yếu tố thứ tám là Khinh An, một
trong Thất Giác Chi. Yếu tố thứ chín là Hỷ, cũng là một trong Thất Giác Chi. Và
yếu tố thứ mười là Xả, nằm trong Thất Bồ Đề Phần. Khi làm lại một bản tổng kết
thì Ba Mươi Bảy Phẩm Trợ Đạo góp lại thành mười yếu tố ấy thôi. Ba Mươi Bảy
Phẩm Trợ Đạo là những phép thực tập căn bản của đạo Bụt Nguyên Thủy.
Để kết thúc khoá tu, chúng ta nên nhớ
giáo lý Bốn Sự Thật như là nguyên tắc hành động và giáo lý Con Đường của Tám Sự
Hành Trì Chân Chánh được trao truyền như các phương pháp cụ thể để giải quyết
những vấn đề trong đời sống hàng ngày. Nếu chúng ta tiếp nhận mà không thực tập
thì chúng ta phụ công ơn của đức Thế Tôn, của cả Tổ đã trao truyền cho ta những
giáo lý cụ thể và thực tiễn đó. Chúng ta phải biết rằng người nào cũng có niềm
đau nỗi khổ. Để giải quyết niềm đau nỗi khổ đó chúng ta cần tới Chánh Pháp. Mà
Pháp tức là Tứ Đế và Bát Chánh Đạo. Những giáo lý khác có thể giúp chúng ta
trong sự thực tập Bát Chánh Đạo. Nhưng Bát Chánh Đạo là phương pháp đầy đủ để
giải quyết những khổ đau. Đừng nói rằng chúng ta chưa học đủ. Chỉ cần học Tứ Đế
và Bát Chánh Đạo là ta đã có thể hành trì và giải quyết những khổ đau của ta
rồi. Phải nương vào tăng thân để thực tập. Chắc chắn chúng ta có thể giải quyết
được vấn để khổ đau. Khóa tu đến hôm nay là chấm dứt. Có thể nhiều người còn cơ
hội gặp nhau trong khoá tu khác. Có thể một vài người sẽ không có cơ hội để gặp
lại tăng thân này. Nhưng nếu chúng ta tiếp nhận Tứ Đế và Bát Chánh Đạo trong
tinh thần học nhi thời tập chi của Đức Khổng Tử thì như vậy cũng đủ để chúng ta
có thể đem Pháp Bảo áp dụng trong suốt cuộc đời mình. Chỉ cần nhắc nhở thêm một
lần nữa là sự tu tập Tứ Đế và Bát Chánh Đạo sẽ dễ dàng hơn mười lần hoặc hơn cả
trăm lần nếu chúng ta thực tập trong khung cảnh một tăng thân.
Ðồng Sự
Trong đạo Phật có một pháp môn gọi là
Tứ Nhiếp Pháp, tức bốn cách thức thâu phục và chuyển hóa người khác, đó là bố
thí, ái ngữ, lợi hành và đồng sự.
Bố thí và ái ngữ tương đối dễ làm,
nhưng lợi hành và đồng sự thì rất khó. Chỉ những người có tâm địa bồ tát đại
thừa, không câu nệ chấp trước vào hình tướng, sẵn sàng hy sinh danh dự quyền
lợi cá nhân để cứu giúp kẻ khác, mới dám thực hành lợi hành và đồng sự.
Lợi hành là làm những việc có lợi cho
kẻ khác để độ họ. Một người ham danh ham tiền mà bảo họ bỏ hết đi tu thì chắc
gì họ đã nghe. Nhưng nếu mình giúp họ đạt được danh lợi rồi từ từ khuyên răn
thì họ sẽ dễ nghe theo mình hơn.
Ðồng sự là làm những công việc giống
như kẻ khác để độ họ. Muốn hóa độ một kẻ ăn trộm thì mình cũng phải làm giống
như ăn trộm rồi từ từ khuyên họ bỏ nghề ăn trộm.
Tứ nhiếp pháp là một phương tiện
thiện xảo của hàng bồ tát độ sinh, người thường khó mà làm được, nếu đạo lực
chưa đủ mà muốn bắt chước làm bồ tát thì sẽ bị chúng sinh độ lại. Trong câu
chuyện trên, ta thấy vị hiền giả luộm thuộm bê bối kia chính là một bồ tát, sẵn
sàng từ bỏ chức vị hiền giả, tự tại cởi truồng làm một con gà tây, nhặt những
hạt cơm rơi mà ăn để độ một kẻ khùng.
Mọi sự vật ở đời đều tương đối, không
những có hai mặt mà có muôn mặt. Ta không thể đánh giá sự vật và con người qua
hình tướng bề ngoài và qua sự nhận thức chủ quan của ta. Tôi không khuyên bạn
làm giống như vị hiền giả gà tây kia mà khuyên bạn hãy dè dặt trong việc đánh
giá các thầy tu. Có những vị thầy đắp y, đội mão, mang hia, đi đứng trang nghiêm
để độ đa số quần chúng, vì đa số cần có những vị thầy như thế, những vị thầy
đạo đức. Nhưng căn tánh của chúng sinh không đồng đều, có những người rất kỵ và
lánh xa các vị thầy đạo đức, vì họ nghĩ rằng các thầy này chỉ biết có Phật, có
pháp và chùa của thầy thôi, không biết gì về đời, không hiểu gì về hoàn cảnh
khổ đau của họ. Họ không cần một ông thầy đạo đức để tôn sùng mà cần một bạn
hữu biết thông cảm chia xẻ niềm đau nỗi khổ của họ. Chính để độ những người
này, chúng ta cần có những ông thầy như thầy gà tây trong câu chuyện, hoặc
những thiền sư đầu đường xó chợ, ăn xin dưới gầm cầu như trong truyện 'Góp nhặt
cát đá'. ["Góp Nhặt Cát
Ðá" của thiền sư Muju do Ðỗ Ðình Ðồng dịch].
Hãy là chính ta
Bạn nên nhớ trên đời này rất khó mà
được lòng tất cả mọi người, 'ở rộng người cười, ở hẹp người chê'.
Bạn có thể là một trái táo đẹp nhất
trên đời, ngon nhất, thơm ngọt nhất và sẵn sàng cống hiến cho mọi người. Nhưng
bạn cần nhớ một điều, đó là có nhiều người không thích ăn táo.
Nếu bạn là trái táo ngon nhất trên đời,
nhưng người bạn thương yêu lại không thích táo mà thích cam. Vậy phải làm sao?
Ở đây bạn có thể lựa chọn, hoặc bạn vẫn là táo, hoặc bạn trở thành cam. Nhưng
nếu trở thành cam thì bạn sẽ là cam hạng nhì, bởi vì bản chất của bạn không
phải là cam mà là táo. Mà dù cho bạn trở thành cam hạng nhì đi nữa, cũng có
nhiều người không thích cam mà lại thích ổi. Cứ thế suốt cuộc đời bạn cố gắng
biến mình thành cam, thành ổi, rồi thành mận, thành xoài, v.v... để tất cả mọi
người thương yêu mình thì không biết đến bao giờ mới xong.
Sao bạn không nhớ lại bản chất của
mình là táo, và hãy là táo hạng nhất để những người nào ưa táo được hưởng mùi
vị ngon nhất của táo.
Hãy là chính ta không có nghĩa là
chứng nào tật nấy, khư khư giữ lấy những tánh hư tật xấu, ngoan cố không chịu
sửa đổi. Phải học hỏi, tu tập, không phải tự nhiên với những tánh tham lam, ích
kỷ, ngã mạn mà có thể trở về với chính ta được.
Hãy là chính ta là tập nhìn vào nội
tâm mình để hiểu và chuyển hóa mình thành một con người thực, biết thương yêu,
hiểu biết thông cảm mình và người.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét