KÊNH TRUYỀN
HÌNH AN VIÊN
Kịch bản chương trình VHNT Phật giáo
Chủ đề: Tính thiền trong Thư
pháp chữ Việt
I.
Khách mời dự kiến:
1.
KM1-
MC: Kiều Quốc Khánh
2.
KM2:
Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ
II. Kịch bản chi tiết
Vũ Thu Trang.
TT
|
Lời bình
|
Thể hiện
|
TL
|
GC
|
1.
|
Hình
hiệu và nhạc hiệu chương trình
|
|||
2.
|
MC
chào đầu chương trình, giới thiệu chủ đề chính của chương trình và các vị
khách mời tham dự
Thưa
quý vị và các bạn, thư pháp là một trong những loại hình nghệ thuật đặc sắc.
Để có một bức Thư pháp có giá trị cao, người viết ngoài phải rèn luyện kỹ thuật
viết tốt còn phải hội đủ các yếu tố: kiến thức thẩm mỹ, am tường văn học, kinh
nghiệm sống… Nhà thư pháp nếu có lối sống lành mạnh, trong sáng, có phẩm chất
bình an thật sự trong tâm hồn, sẽ trở thành yếu tố thiết thực tác động lên
con chữ, chuyển tải cái hồn, năng lượng bình an cho người xem trong giây phút
thưởng lãm.
Người
ta thường nói nhiều về phương pháp Thiền tập mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cuộc sống.
Vậy trong Thư pháp, thực hành Thiền có vai trò như thế nào, cái đẹp của Thiền
vị thể hiện ra sao?, xin mời quý vị hãy cùng chương trình Nghệ thuật Phật
giáo của Kênh truyền hình An Viên tìm hiểu về “Tính Thiền trong thư pháp chữ Việt” qua bức thư pháp của Thượng tọa
Thích Chỉnh Tuệ. Xin giới thiệu Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ, Chủ tịch
Trung tâm Việt Nam Thư Đạo, Ủy viên TW Giáo hội Phật giáo Việt
Trước khi vào nội dung trao đổi, xin mời quý
vị và các bạn cùng theo dõi một phóng sự sau.
|
10s
|
MC và KM chắp tay chào
|
|
3.
|
Clip Thượng
tọa Thích Chỉnh Tuệ viết bức thư pháp “Chén trà hương nhụy viễn phương. Cho
ngày ấm áp tình thương đất trời”
Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ viết trong không gian thiền tĩnh
lặng…
- Quay bước chân thiền hành đi trên một con đường, có cỏ mọc,
hình ảnh của ngôi vườn xanh tươi, một bông sen đang nở trên mặt hồ trong
lành.
- Quay cái chắp tay sen búp, hình ảnh lò trầm đang xông
khói tỏa hương, một hình Phật Quan Âm hiện ra. Hình ảnh một vị Thầy đang thiền
tọa, gương mặt, nụ cười thể hiện sự bình an, vững vàng thực sự.
- Thượng tọa viết thư pháp.
|
PS
|
4p
|
|
4.
|
Mc: Thưa quý vị và các bạn, Thiền tính thể hiện
trong mọi hành động, bối cảnh: hành, trụ, tọa, ngọa (đi, đứng, nằm, ngồi). Một
cái chắp tay thành búp sen (hoặc niệm
|
|||
5.
|
Nội
dung 1: Thiền tính trong nghi lễ và cách thức điều hòa tâm trí
- Thượng
tọa Thích Chỉnh Tuệ:
+ Viết thư pháp không chỉ đơn thuần là công việc sáng tạo cần
sự tập trung cao độ mà còn đòi hỏi cái tâm Thiền của người viết. Nên trước
khi viết, tôi thảnh thơi thả bộ thật chậm trong vườn (hoặc trong nhà) bằng
đôi chân trần (nhà Phật gọi là Thiền hành). Sau đó, đốt một lư trầm, nhẹ
nhàng pha một ấm trà mạn, ngồi lặng yên thưởng thức hương trầm và chén trà
trong không gian tĩnh lặng. Khi thân tâm bình lặng thật sự, tôi bỏ ra vài
phút để tìm chủ đề và hình thành bố cục. Khi có trong đầu mọi thứ, lúc đó tôi
đến bên bàn vẽ với đầy đủ tứ bảo văn phòng: giấy, bút, mực, màu, ... tôi chắp tay búp sen niệm Nam
mô A di đà Phật, hít thở điều hòa, loại bỏ những tạp niệm ra khỏi tâm trí,
khí lực truyền vào ngọn bút hoàn toàn… để tâm an định, dồn toàn tâm toàn sức
vào từng con chữ, ý thức: tôi và con chữ là một. Không có những chuẩn bị như vậy,
thì không thể hướng tâm mình vào việc sáng tạo.
+ Sự an nhiên tĩnh tại của tâm hồn con người cũng chính là yếu
tố cốt lõi của Thiền có sẵn trong ta và trong trời đất. Vấn đề là ta có đánh
thức và nuôi dưỡng ý thức này không. Tức là, khi đứng trước vạn vật tự nhiên,
ta không đánh giá, không yêu ghét, thành kiến…, tâm ta bình lặng, tiếp nhận mọi
thứ như bản chất thật của nó: trời trong, mây trắng, tiếng chim hót, tiếng
gió thoảng, ... mở lòng mình ra tiếp nhận những năng lượng trong lành từ
thiên nhiên. Ngược lại, trong tiếp xúc khi ta gặp những hoàn cảnh bất như ý,
ta ý thức: mọi thứ đều biến đổi và vô thường nhưng ta vẫn mỉm cười làm chủ được
bản thân (gọi là an trú trong hiện tại), không bị xao động cuốn theo các trạng
thái đảo điên của nó. Như vậy, khi ở trạng thái an tịnh của Thiền tập, những
sự vật, sự việc xung quanh không ảnh hưởng gì đến việc sáng tạo thư pháp cả.
Gọi là Thư pháp Thiền là vì vậy.
+ Cũng có những bức thư pháp tôi
viết trong trạng thái “vô thức” từ
sau 12 giờ đêm đến sáng. Lĩnh vực này khó hơn: không ý thức hệ lụy, không kiến
thức kỹ thuật, không bố cục khuôn phép, trạng thái của buông xả hoàn toàn, để
cho sự thể nhập tự do sáng tạo. Có dịp tôi sẽ trình bày về lĩnh vực này.
- MC: Liên hệ ngắn gọn câu chuyện Trình diễn Thư
pháp thiền của nhóm Thư pháp Tiền Vệ tại Thiền quán năm 2008. Người xem
cùng tham gia tọa thiền và chờ đợi các tác phẩm. Một tiếng, vẫn chỉ thấy các
nhà thư pháp ngồi bất động chẳng làm gì. Mãi gần hai giờ sau, mới thấy một
trong hai nhà thư pháp đứng lên, đi vòng tròn, nhấc bút, vân vê rồi lại đặt
xuống.
Thưa Thượng tọa, đây có phải là một trạng thái mà tác giả dần
đi đến sự tỉnh thức…?
- Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ:
+ Thực ra
đây là một quá trình “phá dỡ những suy nghĩ, những ham muốn, những huyên náo
trong đầu người biểu diễn, tiến đến cái “Định” như ngôn ngữ truyền tâm của
Thiền phái Trúc Lâm yên Tử là “ưng vô sở trụ”, tức không còn câu nệ, cố
chấp vào chính mình nữa, mà rũ bỏ để cảm hứng về tác phẩm sắp thể hiện trở
nên hồn nhiên nhưng kết quả vẫn là chủ định”.
+ Kết thúc
quá trình này, hai nhà thư pháp trẻ bắt đầu biểu diễn. Người từ tốn lấy mực,
kẻ thanh thản vân vê ngòi bút. Nhưng chỉ trong một khoảnh khắc, họ bất chợt
phóng bút, không nghĩ ngợi, không nhìn vào tác phẩm. Đây chính là sự tỉnh thức
trong thư pháp Thiền.
|
2p
|
||
6.
|
Nội
dung 2: Thiền tính qua kỹ thuật thể hiện
- MC:
Thưa quý vị và các bạn, hôm nay thì chúng tôi có mang đến trường quay bức thư
pháp của Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ. MC phân tích:
+ Nhìn một cách tổng thể, bức
thư pháp rất hài hòa về mặt không gian. Ở đây có nhiều khoảng thở- tức là khoảng
giấy trắng tạo một không gian hư không trong sáng.
+ Nét
bút tự do phóng khoáng, không toan tính, khác với các bức thư pháp thông thường
thường hoa lá cành và mỹ miều. Đặc biệt ở các nét cuối âm, sự phóng bút rất
thoải mái. Đường nét thẳng trong Thư pháp Thiền đậm, rõ và tỏa sáng. Nét bút
chân thật là sự hiển bày của chính niệm; chính niệm chân thật là vô niệm, và
các nét vẽ là công việc của vô tâm. Một nét thẳng là cơ sở của Thư pháp được
kết hợp với vô- là công án sâu thẳm nhất của thiền để hình thành nên vô tự bổng-
đường nét thư họa thiền. VD: …
+ Khi trút hết tâm hồn mình qua nét bút,
mỗi nét đều trở thành xung lực đầy sức sống. Thiền là nghệ thuật của hợp khí.
Khí lực hay còn gọi là bút lực, là kỹ thuật
vận bút ở đây thể hiện sự mềm mại uyển chuyển trong việc hạ thủ các quản bút, sự chuyển tiếp giữa
nét đậm nét nhạt, dày mỏng. Mực viết phân bố đều đặn thể hiện sự tập trung
cao độ liên tục trong quá trình viết. Nét chữ khỏe khoắn thể hiện nội tâm sâu
sắc. Các nét viết nhanh được viết thanh thoát, nhuần nhuyễn, không do dự, không
dao động, tự nhiên như dòng chảy nội tâm.
+ Chúng
ta chú ý đến tính liên bút trong tác phẩm. Nếu một người không điều hòa được
khí lực, tâm lực, trí lực của mình- nói như ngôn ngữ Thiền là không làm chủ
được bản thân, hành động của mình thì khí lực kết tinh nơi đầu bút sẽ không đều,
mực thể hiện ra cũng không đều, nét chữ bị đứt gãy. VD:…
=> So sánh với bức
thư pháp khác (của Quang Anh): mực không đều, nét chữ tuy có vẻ hoa văn nhưng
có những do dự không quyết đoán nên có những nét viết bị gãy. Sự không liền mạch
còn thể hiện thiếu khí lực, phân bố khí lực không đều… vì người này không tập
thiền, cũng không tập một môn võ nào.
- Thượng
tọa Thích Chỉnh Tuệ
+ Trọng
tâm của thư pháp là đường nét. Tuy nhiên, giá trị của Thư pháp Thiền luôn ở sức
khơi gợi của nó. Người viết bất chấp cái gọi là “pháp” để viết chữ mà chỉ chú
trọng đến thần khí của lời chữ, nét bút. Khi tâm ta an tịnh thì nét chữ đều đặn,
mềm mại mà phong thái rất nghiêm trang; mặc khí an tịnh sâu thẳm, không gượng
ép và thoải mái, phóng khoáng.
ð
=> KM kết:
ð
Thực ra, nền thư pháp chữ Hán đã có từ rất lâu rồi và có rất nhiều
tác phẩm thư pháp Hán điển hình đậm dấu ấn Thiền. Thư pháp chữ Việt gần đây mới
được quan tâm và tương lai sẽ còn phát triển hơn nữa. Tuy nhiên, dù là nền
thư pháp nào cũng có thể chứa chất Thiền trong đó. Và trong khuôn khổ chương
trình hôm nay chúng ta tạm thời nói riêng về thiền tính trong thư pháp chữ Việt.
ð
Tính độc đáo trong tác phẩm thư
pháp Thiền là nhờ vào phẩm chất an lạc do hiệu quả Thiền tập. Không riêng gì
các nhà sư, những người bình
thường nếu hàng ngày họ thực hành thiền đều đặn, tu tập chuyên cần thì Thiền
tính có mặt ngay chính thân tâm họ: tư duy, lời nói, cử chỉ, hành động…
ð Điểm đặc
biệt nhất để nhận biết một bức thư pháp thiền là qua nét chữ của người viết.
Nó luôn trong sáng, đằm thắm, thảnh thơi, thoải mái, thậm chí không tuân theo
khuôn phép nào nhưng ẩn chứa tính liên tục thể hiện qua đường nét liên bút, mực
loang đều đặn… như chúng ta vừa đề cập ở trên. Người thiếu tập trung, đang ở
trạng thái mệt mỏi, chán chường không có hứng thú viết và không thể viết được
những nét chữ như vậy. Và vấn đề lớn nhất của các tác phẩm
Thư pháp thiền là sự vận dụng toàn bộ thân tâm ngay trong giây phút hiện tại
và ở nơi này, tức là, không phải là “làm thế nào để viết cho đẹp như rồng bay
phượng múa” mà là “viết như thế nào để đạt được sự tỉnh thức”. Năng lượng
bình an chất chứa ở bức thư pháp sẽ mang đến cho người thưởng thức một cảm nhận
chân thật.
|
KM2 minh họa trực tiếp trên các bức thư pháp
|
4p
|
|
7.
|
Nội dung 3: Thiền tính qua nội dung bức thư
pháp
-
MC:Thượng
tọa Thích Chỉnh Tuệ được biết đến như
là một nhà thư pháp nổi tiếng với nhiều cuộc triển lãm có uy tín, gần đây nhất
là cuộc triển lãm 100 bức thi thư họa chủ đề: “Sen Trúc Việt
- Thượng
tọa Thích Chỉnh Tuệ:
+ Nói
đến tinh thần Thiền tông là nói đến tinh thần vô chấp, buông xả mọi tạp niệm,
dứt trừ mọi vọng tưởng. Trong giáo lý nhà Phật, cuộc đời thì vô thường,
đầy bất trắc, còn sự sống chỉ có mặt ngay trong giây phút hiện tại. Loại bỏ những tạp niệm, u buồn, lo âu về quá khứ,
tương lai, cảm nhận được sự sống và "sống trong giây phút hiện tại"
là một trong những vấn đề căn bản của con đường tu tập Thiền để được an vui,
giải thoát trong đời sống hằng ngày. Đây cũng chính là tư tưởng “Cư trần lạc
đạo” của Đức Phật hoàng Trần Nhân Tông- nghĩa là ở đời mà vui đạo, là giác ngộ
ngay giữa cuộc đời chứ không phải xa lánh cuộc đời hay quên đời. Hay còn gọi
là hiện sinh hay thể nhập.
+ Sáng sớm là thời khắc
rất thiêng liêng khiến con người dễ giải tỏa những chấp trước. Một sớm mai thức giấc, tâm
trí ta hoàn toàn tỉnh táo, bước chân ra cửa và cảm thấy hơi ấm của đất trời
lan tỏa khắp không gian. Trong khoảnh khắc ấy, con người điềm nhiên tĩnh tại thưởng
tách trà thơm ngon, cảm nhận sức sống tự nhiên tràn trề, chan chứa tình yêu
thương… Như vậy, cuộc sống thanh nhàn biết bao. Thiền chỉ giản dị là vậy nhưng
nhiều chúng sinh chưa thử lắng mình nuôi dưỡng ý thức để nhận biết.
=> MC: Câu thơ rất đơn giản, dễ hiểu nhưng sức mạnh
của Thiền thể hiện ở chỗ nó truyền cho người đọc, người xem một cảm xúc trong
trẻo như suối nguồn tự nhiên. Cảm giác an lạc ngay lúc này và ở đây tự nhiên
đến và buộc con người ta phải đứng lại với thực tại dù chỉ là phút giây ngắn
ngủi.
|
5p
|
||
8.
|
MC tổng
kết và chào kết chương trình
Kính thưa quý vị và các
bạn, Thư pháp Thiền thực sự là bức họa của tâm.
Sự tĩnh lặng trong Thiền khiến cho mỗi nét chữ Thư pháp thêm có sức sống kỳ
diệu.
Thưởng
thức tác phẩm thư pháp cũng là để dần giải trừ trong tâm thức những định kiến
và thâm nhập tác phẩm một cách trọn vẹn. Dần dần, sức sống kỳ diệu và sự
trong sáng của nghệ thuật Thiền sẽ trở nên rõ ràng…
Xin cám ơn Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ đã
tham gia chương trình của chúng tôi. Xin chào và hẹn gặp lại quý vị trong những
chương trình sau...
|
10s
|
||
9.
|
Clip
các bức thư pháp đẹp của Thượng tọa Thích Chỉnh Tuệ…
|
Clip ảnh thư pháp
|
20s
|
|
10.
|
Bảng
chữ cuối…
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét